Mniszka i zielarka
Święta Hildegarda znała się na duchowości, ale także na ziołach.
zdjęcie: www.freechristimages.org
2021-09-09
Święta Hildegarda z Bingen jest jedną z najbarwniejszych postaci średniowiecza. Wiedza dotycząca ludzkiego ciała jaką posiadła, wykraczała poza epokę, w której żyła i do dnia dzisiejszego analizowane są jej zapiski i dzieła. Niektóre z teorii św. Hildegardy dotyczące ziołolecznictwa znalazły potwierdzenie w obecnej medycynie. Historia jej życia, jak i wizje oraz pisma dotyczące chorób i ziołolecznictwa są trudne do klasyfikacji. Według samej świętej znajomość chorób i leków roślinnych pochodzi od Boga, a nie jest zdobyta na drodze nauki.
Kim była Hildegarda?
Hildegarda urodziła się 16 września 1098 roku w Rupertsberg koło Bingen nad Renem, a zmarła 17 września 1179 roku w klasztorze Rupertsberg.
Ponieważ wśród średniowiecznej szlachty panował zwyczaj, że dziesiąte dziecko, zgodnie z tradycją dziesięciny, zostawało poświęcone Bogu, Hildegarda – urodzona w rodzinie jako dziesiąta z kolei – w wieku ośmiu lat została przekazana do klasztoru i tam spędziła całe swoje życie. W klasztorze odbyła nauki pod okiem przeoryszy konwentu benedyktynek, Judyty z Disibodenbergu. Była bardzo zdolną i pojętną uczennicą, dlatego po śmierci przeoryszy w 1136 roku uzyskała nominację na jej stanowisko. Hildegarda przeniosła klasztor do wsi Rupertsberg, a następnie zbudowała nowy klasztor w Eibingen, dzięki czemu zyskała bardzo wysoką pozycję w strukturach kościelnych. Po umocnieniu swojej pozycji oraz osiągnięciu najwyższego możliwego stanowiska żeńskiego w Kościele, ujawniła swoje wizje. Pozostawiła liczne pisma, w tym: „O stworzeniu i zbawieniu świata”, „Księgę cnót i wad wraz z procesami uzdrawiania i oczyszczania duszy”, „Księgę o Bożych dziełach” oraz „Księgi medyczne”. Warto w tym miejscu podkreślić, że jej traktaty o leczniczym i szkodliwym działaniu roślin i minerałów, stały się dla późniejszych badaczy cennym punktem odniesienia.
Hildegarda znana była również ze swej działalności dobroczynnej. Już podczas swojego benedyktyńskiego nowicjatu prowadziła rozległą działalność na rzecz chorych i ubogich m.in. poprzez prowadzenie apteki.
Mimo, że rozpoczęty w 1227 roku jej proces kanonizacyjny został wstrzymany w niewyjaśnionych okolicznościach, Hildegarda z Bingen została w XIV wieku umieszczona w martyrologium jako święta. Do kalendarza liturgicznego obchód ku jej czci wpisano w 1971 roku. Jej biografia jest kompletna i dobrze udokumentowana, co jest rzadkie jak na tamte czasy. Papież Benedykt XVI potwierdził 10 maja 2012 roku, że Hildegarda z Bingen, ze względu na swoje zasługi dla Kościoła i ogromny wkład w rozwój myśli katolickiej, może odbierać cześć jako święta w całym Kościele. 7 października 2012 roku papież ogłosił św. Hildegardę doktorem Kościoła. Jej liturgiczne wspomnienie przypada 17 września.
Program zdrowia według św. Hildegardy
Hildegardowy program zdrowia opiera się na sześciu tzw. złotych regułach życia:
• właściwie jeść i pić,
• czerpać energię życiową z czterech żywiołów świata (inaczej: cieszyć się pięknem otaczającej nas przyrody),
• przestrzegać rozsądnej równowagi między ruchem i spokojem, czyli pracą i odpoczynkiem,
• odnaleźć naturalny rytm snu i czuwania jako równoważących się sił,
• praktykować sztukę wydalania soków powodujących choroby,
• podtrzymywać uzdrawiające siły duchowe poprzez pełnienie cnót chrześcijańskich.
Święta zielarka z Bingen głosiła, że zastosowanie tych sześciu zasad sprawia, iż ciało otrzymuje to, co niezbędne do zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia, a w przypadku choroby – do zmniejszenia lub zlikwidowania fizycznych i psychicznych przyczyn dolegliwości.
Hildegardowa dieta
Święta Hildegarda w swoich zapiskach poświęciła sporo uwagi zaleceniom żywieniowym, dzięki którym człowiek mógł uniknąć chorób oraz zapobiec ich rozwojowi, a nawet wyleczyć się z chorób już nabytych. Wśród ulubionych surowców roślinnych polecanych przez św. Hildegardę znalazły się: orkisz, kasztan jadalny, jabłko, migdały, owoc pigwy, koper, fasola, groch, cebula, czosnek oraz szczypiorek. Hildegarda twierdziła, że niektóre rośliny są szkodliwe dla zdrowia, jak np.: owoc śliwy, brzoskwini, gruszy, czy orzech laskowy. Współczesna wiedza nie potwierdziła jednak szkodliwego działania tych roślin. Jednym z ważniejszych składników zalecanych przez św. Hildegardę był owoc kasztana jadalnego i ziarno orkiszu.
Dieta Hildegardy to dieta głównie orkiszowo-warzywno-owocowa. Święta radziła, by orkisz był podstawą każdego głównego posiłku, czyli śniadania, obiadu
i kolacji. Natomiast mleko i jego przetwory oraz mięso i produkty mięsne, traktowane w kuchni Hildegardy jedynie jako uzupełnienie jadłospisu, powinny być spożywane znacznie rzadziej i w ograniczonych ilościach. Stosowanie diety hildegardowej nie wiąże się, jak to ma miejsce w wielu innych dietach, z ryzykiem niedoborów lub nadmiaru składników odżywczych i mineralnych. Kuchnia Hildegardy zapewnia optymalne zaopatrzenie organizmu we wszystkie niezbędne składniki, czerpiąc w odpowiednich proporcjach ze wszystkich kategorii produktów spożywczych:
• z orkiszu – węglowodany złożone, błonnik, białko, witaminy, sole mineralne, nienasycone kwasy tłuszczowe,
• z owoców i warzyw – węglowodany proste i złożone, witaminy, sole mineralne, białko roślinne,
• z mleka i produktów mlecznych – białko, tłuszcze, wapń,
• z mięsa i produktów mięsnych – białko zwierzęce, tłuszcze.
Spośród wszystkich produktów odżywczych, które człowiek ma do dyspozycji, Hildegarda wymienia tylko trzy produkty w stu procentach wartościowe, tzn. będące środkami odżywczymi i leczniczymi, w stu procentach przyswajalnymi pod każdą postacią przez każdego człowieka. To: orkisz, kasztany jadalne oraz koper włoski.
W obecnych czasach na nowo odkrywamy zapiski św. Hildegardy z Bingen i interpretujemy je w oparciu o odkrycia najnowszej medycyny i farmacji, a tak zwana „medycyna Hildegardy” wychodzi dzisiaj naprzeciw potrzebom wielu ludzi. W „Księgach medycznych” św. Hildegarda opisała choroby, a także mieszanki ziołowe do ich leczenia oraz zalecenia żywieniowe. Język tych zapisów jest trudny do interpretacji przez współczesnego czytelnika, gdyż opiera się na wiedzy pochodzącej z tamtych czasów, w których większość znanych nam obecnie chorób i ich przyczyn nie była znana. Dlatego należy pamiętać, że zapiski św. Hildegardy z Bingen powinny być interpretowane przez osoby posiadające wiedzę z zakresu medycyny i farmacji.
Przyprawy św. Hildegardy
W zalecanej przez Hildegardę diecie znajdowały się także liczne przyprawy ziołowe, jak np.: gałka muszkatołowa, szałwia lekarska, macierzanka piaskowa, tymianek, galgant chiński, hyzop lekarski, koper ogrodowy oraz pokrzywa zwyczajna. Święta Hildegarda polecała przyprawy do stosowania w charakterze dodatku do potraw lub w mieszankach leczniczych. Średniowieczna kuchnia obfitowała w potrawy bogato przyprawiane ziołami, ponieważ sól w tych czasach była towarem dość drogim.
Obecnie wiemy, że większość surowców roślinnych, zaliczanych do przypraw zawiera substancje chemiczne działające farmakologicznie. Za czasów św. Hildegardy nie był znany skład chemiczny roślin przyprawowych, ale wiedziano, że niektóre wpływają korzystnie na organizm człowieka w przypadku konkretnych chorób. Na przykład w dolegliwościach bólowych zębów zalecano płukać jamę ustną szałwią lub miętą, a do tłustych posiłków dodawać tymianek, macierzankę lub majeranek. Na wzdęcia i inne dolegliwości gastryczne podawano koper włoski, kminek i miętę. Jeśli chodzi o koper włoski i kminek, powszechnie znane jest też ich działanie przeciwskurczowe. Stąd, zaleca się ich stosowanie razem z potrawami wzdymającymi i preparatami o działaniu przeczyszczającym. Na uwagę zasługuje także wysoki potencjał przeciwutleniający (np. przeciwnowotworowy, przeciwmiażdżycowy) ziela mięty i tymianku. Substancje zawarte w zielu tymianku mogą także działać przeciwzapalnie, a to w połączeniu z aktywnością przeciwbakteryjną skłania do stosowania ziela tymianku w zakażeniach górnych dróg oddechowych. Kminek łagodzi dolegliwości gastryczne i wpływa korzystnie na odporność.
Wspomniane przyprawy i rośliny są powszechnie stosowane w kuchni polskiej i stanowią składniki wielu mieszanek leczniczych stosowanych w różnych dolegliwościach. Badania potwierdziły, że dodatek roślin – polecanych także przez św. Hildegardę – wpływa korzystnie na procesy trawienne. Wiele badań wskazuje na silne właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze olejków eterycznych otrzymywanych ze wspomnianych roślin.
Chociaż św. Hildegarda żyła w średniowieczu, część z jej nauk dotyczących roślin leczniczych jest stale aktualna. W obecnych czasach dysponujemy sprzętem, dającym możliwości oznaczenia składu ilościowego i jakościowego w badanych produktach roślinnych. Nasza wiedza z zakresu farmakologii jest o wiele większa niż była jeszcze 100 lat temu, a nieporównywalnie większa niż w wiekach średnich. Jednakże ciągle jeszcze istnieje wiele zagadnień do wyjaśnienia i przeanalizowania. W świetle współczesnej wiedzy wszystkie wyżej wymienione rośliny polecane przez św. Hildegardę są godne polecenia i stosowania także dzisiaj.
Zobacz całą zawartość numeru ►
