O wielkości, dobroci i królestwie Boga

Psalm 145 jest hymnem o budowie akrostychicznej, czyli w wersji oryginalnej poszczególne jego wersy rozpoczynają się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Tego rodzaju uporządkowanie może dotyczyć wersów, strof lub całych sekcji psalmów (zob. Ps 9; 10; 25; 34; 37; 111; 112; 119). W utworze tym brukuje jednak litery nun, która powinna otwierać wers 14.

Psalm jest pieśnią odznaczającą się precyzyjną zarówno co do treści, jak i budowy strukturą, którą możemy opisać w formie muzycznej: I. Preludium, czyli wstęp, zapowiedź (wersy 1-9); I.1. Wprowadzenie (wersy 1-2); I.2. Strofa pierwsza: Wielkość Boga (wersy 3-6); I.3. Strofa druga: Dobroć Boga (wersy 7-9); II. Interludium, czy wstawka, przerywnik (wersy 10-20); II.1 Wprowadzenie (wers 10); II.2. Strofa trzecia: Królestwo Boga (wersy 11-13); II.3. Strofa czwarta: Opatrzność Boża (wersy 14-20); III. Postludium, czyli zakończenie (wers 21). Każdą z tych części otwiera czasownik „błogosławić” (wersy 1. 10. 21), który jak rozchodzące się po wodzie okręgi, poszerza grono tych, którzy są wzywani do błogosławienia Boga.

Strofa trzecia (wersy 11-13) i czwarta (wersy 14-20) służą pogłębieniu treści strof pierwszej (wersy 3-6) i drugiej (wersy 7-9). Czynią to przez doprecyzowanie i konkretyzację. Co jest ukryte w strofach pierwszej i drugiej, staje się wyraźne w strofach trzeciej i czwartej (por. R. Kimelman, Psalm 145: Theme, Structure, and Impact, „Journal of Biblical Literature” 113/1 (1994), s. 38-41).

To ostatni z psalmów przypisanych Dawidowi. W rzeczywistości jest to utwór powstały w ostatnim etapie formowania się Psałterza, o czym świadczą jego język, budowa alfabetyczna oraz liczne odniesienia do innych tekstów biblijnych.

„Wywyższać”, „błogosławić” i „oddawać cześć” (wersy 1-2), to trzy synonimiczne czasowniki, którymi psalmista uzewnętrznia swoje pragnienie uwielbienia Boga. W Psałterzu stanowią one „język chwały”, za pomocą którego człowiek stara wyrazić to, co po ludzku niewyrażalne, dotknąć Boga słowami, które niosą w sobie wdzięczność, oddanie, miłość (zob. np. Ps 30, 2; 104, 1. 35; 146, 1-2).

Orant określa Boga słowami „Boże mój, Królu” (wers 1). Istnieją psalmy, w których psalmiści podobnie zwracają się do Boga (np. Ps 5, 3; 68, 25; 84, 4), ale tylko w tej pieśni dodano rodzajnik przed terminem „król”. Podkreśla on wyłączność boskiego panowania.

Psalmista wskazuje na stałość swojej postawy. Pragnie wychwalać Boga każdego dnia. Chce to czynić w czasie ziemskim, a następnie kontynuuować to dzieło „na wieki i na zawsze” (wers 1-2. 21; Ps 34, 2).

W strofie pierwszej (wersy 3-6) orant podejmuje zagadnienie wielkości Boga. Prawda ta całkowicie przekracza możliwości poznawcze ludzkiego rozumu (zob. Księga Izajasza 40, 28), a jednak wielkość Boga nie pozbawia małego człowieka możliwości życia w Jego bliskości. Wielkość ta jest widoczna w dziełach Boga (może nim być dzieło stworzenia), które trzeba dostrzec i za które należy Boga nieustannie wychwalać. Nie zrealizuje tego jedno tylko pokolenie, stąd potrzebna jest cała sztafeta kolejnych pokoleń wielbiących swojego Stwórcę (wers 4).

Jedno pokolenie poucza następne, przekazuje mu swoje przekonania i swoje praktyki, obydwa modlą się wspólnie łącząc młode i stare głosy w nieprzerwanym koncercie rozbrzmiewającym wśród piasków pustyni życia (C.G. Valles, Módlmy się razem. Rozważania o Psalmach, przekł. M. Borowska, Kraków 1997, s. 337).

Wielkość Boga, Jego dostojeństwo i chwałę, należy także dostrzegać w Jego słowach i cudach (wers 5; Ps 9, 2; 104, 1; 111, 3). Sformułowanie to może nawiązywać do słów i cudów dokonanych przez Boga, by wyprowadzić naród wybrany z niewoli egipskiej (cudowne wyzwolenie). Może też odnosić się do konkretnych wydarzeń z życia psalmisty i jego narodu. Domagają się one refleksji. Można bowiem przeoczyć sprawy ważne, które dzieją w pobliżu. Można nie dostrzec znaków dawanych przez Boga człowiekowi.

Każde pokolenie ma co opowiadać o Bogu (wers 6). Wprawdzie nie sposób opisać Jego siły budzącej grozę, ani Jego niezgłębionej wielkości, ale nieumiejętność pełnego wyrażenia tego ludzkimi słowami, nie zwalnia od głoszenia prawdy o Bogu.

Strofa druga (wersy 7-9) eksponuje dobroć Boga, wyjaśniając czym ona jest. Bóg jest dobry, czyli: sprawiedliwy (wers 7), łaskawy, miłosierny, niechętny do gniewu i bardzo wyrozumiały (wers 8). Jego dobroć i miłosierdzie są powszechne, a nie ekskluzywne, obejmują każde stworzenie (wers 9). Wers 8, którego myśl odnajdujemy w wielu innych tekstach biblijnych (Księga Wyjścia 34, 6; Księga Liczb 14, 18; Księga Nehemiasza 9, 17; Ps 86, 15; 103, 8; 111, 4; Księga Joela 2, 13; Księga Jonasza 4, 2), prawdopodobnie była formułą liturgiczną, którą posługiwano się, by wyliczyć przymioty Boga.

Wers 10 pełni podwójną funkcję. Pierwsza jego część (wers 10a) nawiązuje do zakończenia strofy drugiej, a część druga (wers 10b) stanowi kontynuację tematu błogosławieństwa z preludium. Skoro Bóg jest „miłosierny dla wszystkich swoich stworzeń” (wers 9b), to „wszystkie Jego stworzenia” (wers 10a) powinny Go wychwalać. Także psalmista poszerza osobiste pragnienie błogosławienia Boga (wersy 1-2), na wszystkich wyznawców Jahwe (wers 10).

Strofa trzecia (wersy 11-13) naznaczona jest tematem królestwa Boga. W oryginale hebrajskim wersy te zaczynają się od liter K-L-M. Gdy przeczytamy je w odwrotnej kolejności, to otrzymamy rdzeń mlk, który w języku hebrajskim odzwierciedla ideę rządzenia, królowania, czyli myśl przewodnią nie tylko tego passusu, ale całego psalmu.

Wers 11 wskazuje na zadanie: wezwanie do szerzenia chwały królestwa Boga, a wers 12 ukazuje cel: umożliwienie człowiekowi poznanie potęgi, chwały i dostojeństwa tego królestwa. Jest ono dla wszystkich, co akcentuje sformułowanie „synowie ludzcy” (Ps 33, 13; Koh 1, 13; 2,3.8 itd.). Wers 13 odsłania jego istotę: pełne panowanie Boga zarówno w wymiarze czasu („na wszystkie wieki”), jak i poddanych („na wszystkie pokolenia”). Wersy te nawiązują do królestwa eschatologicznego (zob. także Ps 10, 16; 22, 29; 47; 96-99).

Strofa czwarta (wersy 14-20) uwydatnia troskę Boga o stworzony przez Niego świat. Przejawia się ona wpierw w pomocy tym, których życie przytłacza (powala na ziemię lub pochyla ku ziemi), co psalmista zobrazował w wersie 14 (Ps 37, 17; 51, 14). Bóg dba o swoje stworzenia zapewniając im pożywienie, a to co otrzymują w pełni wystarcza by być zadowolonym (wersy 15-16; Ps 104, 27-28). Jahwe działa sprawiedliwie, dlatego godny jest wiary (wers 17).

Bóg, który króluje nad wszystkim jest równocześnie bliski dla wszystkich. Jednak bliskość ta jest zależna od szczerości człowieka, czyli życia w prawdzie (wers 18; Ps 119, 151). Bliskość ta urzeczywistnia się także w pomocy jakiej Bóg udziela tym, którzy Go z czcią (bojaźnią) wołają (wers 19; Ps 85, 10). Wspiera tych, którzy Go kochają, ale też usuwa tych, którzy zgadzają się na zło w swoim życiu (wers 20; Ps 37, 38; 92, 8). To jedyna w tym psalmie nota negatywna. Przypomina ona o odpowiedzialności za swoje życie oraz za podejmowane w nim decyzje. Osąd Boga co do każdego człowieka jest zależny od człowieka. Bóg w swojej sprawiedliwości i miłości szanuje wybory i styl życia każdego z nas.

W zakończeniu (wers 21) psalmista nawiązał do myśli z dwóch pierwszych wersów, czyli pragnienia wychwalania Boga. W dalszej części utworu przedstawił przymioty Boga, odniósł się do Jego królowania i troskliwości. Teraz z ust oranta rozbrzmiewa najważniejsza pieśń, bo wielbiąca Jahwe. Rozszerza ją na „wszelkie ciało”, które ma błogosławić świętość Boga. Wyrażenie „wszelkie ciało” może oznaczać wszystkie żyjące istoty (Rdz 6, 17; Ps 136, 25; Księga Liczb 16, 22; 27, 16) lub każdego człowieka z osobna (Księga Izajasza 40, 5).

Znane już z wersów 1-2 sformułowanie „na wieki i na zawsze” podkreśla wymiar wieczności, w której będzie trwać uwielbienie i błogosławienie Boga (wers 21b). Tam już nie można wyznaczyć granic przyszłości.

Psalmista wychwala Boga za Jego dobroć i troskę o świat (podobnie jak Ps 103 i 104). To doświadczenie pozwala mu spojrzeć z ufnością i tęsknotą na przyszłe królestwo Boga (wersy 11-13). Jeszcze nie potrafi go dokładnie opisać, ale już wyczuwa jego piękno, pokój i harmonię, czyli to wszystko co wiąże się z przeżywaniem szczęścia. Wielbienie, wychwalanie i błogosławienie Boga staje się odpowiedzią na to wszystko co Bóg czyni wobec świata i każdego stworzenia, które w nim umieścił. W tym kontekście psalm ten może być wprowadzeniem do pięciu następnych psalmów, zwanych „Małym Hallelem”, będących hymnami ku czci Boga.

Psalm 145 można również odnieść do modlitwy „Ojcze nasz” (Mt 6, 9-13; Łk 11, 2-4). Obydwie modlitwy oddają cześć imieniu Boga (Ps 145, 1-2. 21; Mt 6, 9), oczekują Jego królestwa (Ps 145, 11-13; Mt 6, 10); odnoszą się do pokarmu (Ps 145, 15-16; Mt 6, 11); przywołują zagadnienie miłosierdzia Boga (Ps 145, 7-9; Mt 6, 12) oraz kwestię wołania o pomoc podczas zmagań i pokus (Ps 145, 18-20; Mt 6, 13).

W tradycji żydowskiej (liturgii synagogalnej) to jeden z najczęściej odmawianych psalmów. Jest on recytowany trzy razy dziennie („Kto trzy razy dziennie powtarza tehillâ Dawida, może być pewien, że będzie synem przyszłego świata” – Berakot 4b). Tradycję tę przejął starożytny Kościół, zalecając odmawianie modlitwy „Ojcze nasz” trzy razy dziennie (por. Didache VIII, 2-3, w: Pierwsi świadkowie. Pisma Ojców Apostolskich, przekł. A. Świderkówna, wstęp, kom. i oprac. M. Starowieyski, Kraków 2010² (uzupełnione i poprawione), s. 36; T. Lorenzin, I Salmi. Nuova versione, introduzione e commento, Milano 20083, s. 528).

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2025nr06, Z cyklu:, Biblijne co nieco