Psalm 149 jest hymnem, który pierwotnie mógł powstać, by uczcić jakieś niedawne zwycięstwo, które uznano za przedsmak przyszłego, eschatologicznego zwycięstwa Jahwe. Próba umiejscowienia go w konkretnych wydarzeniach z historii narodu wybranego właściwie jest niemożliwa, gdyż równie dobrze może on określać czasy przed wygnaniem babilońskich, po powrocie z wygnania (co najczęściej jest przyjmowane) lub w okresie powstania machabejskiego.
Jego budowa pozwala wyznaczyć dwie jednostki tematyczne: I. Strofa pierwsza – wezwanie do uwielbienia Jahwe (wersu 1-5); II. Werset pomostowy (wers 6); III. Strofa druga – wyrok na narody i ich królów (wers 7-9).
Po charakterystycznym Alleluja, wyróżniającym pięć ostatnich psalmów, psalmista wzywa do śpiewania dla Jahwe nowej pieśni. Sformułowanie to pojawiło się już w pięciu innych psalmach (33, 3; 40, 4; 96, 1; 98, 1; 144, 9), z czego w Ps 96, 1 oraz Ps 98, 1 w takiej samej konstrukcji językowej. To wystarczający powód, by przyzwyczaić się do nowości tej pieśni. Tymczasem psalm ten posiada inny aspekt i kontekst tego wezwania o czym świadczy dalsza część wersu 1. Jest ona pieśnią uwielbienia wykonywaną w zgromadzeniu wiernych (wers 1). Tylko raz w Psałterzu występuje wyrażenie „zgromadzenie wiernych”. Owi wierni (po hebrajsku ḥāsîdîm) to najbardziej gorliwi wyznawcy Boga, starający się żyć pobożnie, czyli wiernie przestrzegać wszystkich przepisów Prawa (zob. Pierwsza Księga Machabejskie 2, 42; Ps 33, 1). W ten sposób wyrażali swoją miłość wobec Boga. Spotykali się by wychwalać Boga. W psalmie zostali wymienieni trzykrotnie (wersy 1.5.9).
Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy wspomniani w wersie 2 Izraelici i synowie Syjonu są synonimicznymi określeniami wiernych z poprzedniego wersu, czy też wierni ci są szczególną grupą pośród wszystkich Izraelitów i synów Syjonu. Bardziej prawdopodobna wydaje się być wersja druga. Rzadko występujące w Biblii sformułowanie „synowie Syjonu” (Księga Lamentacji 4, 2; Księga Joela 2, 23) może oznaczać mieszkańców Jerozolimy (forma żeńska „córy Syjonu” – Pieśń nad pieśniami 3, 11; Księga Izajasza 3, 16; 4, 4).
Bóg jest stwórcą wszystkim ludów, a nie tylko Izraela, stąd odwołanie się do Boga jako Stwórcy Izraela może odnosić się do wybrania tego ludu i przymierza z nim zawartego. Królowanie Jahwe było szczególnie celebrowanie na Syjonie, czyli miejscu, gdzie wzniesiono świątynię jerozolimską.
Taniec i muzyka (wers 3) były jednym z elementów wyrażania religijnej radości (zob. np. Ps 30, 12; 87, 7; 150, 4). Jeśli nasz psalm byłby pieśnią zwycięstwa militarnego, to mógłby nawiązywać do wydarzeń opisanych w: Księdze Wyjścia 15, 1-21; Księdze Sędziów 11, 34; Pierwszej Księdze Samuela 18, 6, a jeśli utworem powygnaniowym, to odniesieniem mógłby być tekst Księgi Jeremiasza 31, 4.13.
Wers 4 podaje powód wychwalania, którym jest upodobanie Jahwe w swoim ludzie i pomoc jaką mu udziela. Psalmista czuje się przez Boga kochany, pragnie by Bóg był kochany przez ludzi. Upodobanie Boga w swoim ludzie nie jest chwilowe, ale trwałe, wciąż aktualne i wciąż na nowo mobilizujące do wdzięczności i miłości.
Według psalmisty wychwalanie Jahwe ma być dziełem zarówno publicznym, podejmowanym na zgromadzeniu (wers 1), jak i prywatnym. Symbolem tej drugiej formy jest łóżko (wers 5; Ps 4, 5; 6, 7; 63, 7; 77, 3; 92, 3; 119, 62; Księga Izajasza 26, 9). Dzień i noc, zajęcia i odpoczynek są przestrzenią, w której człowiek może żyć na chwałę Boga.
Wers 6 otrzymał formę tekstu pomostowego, czyli łącznika pomiędzy pierwszą a drugą strofą psalmu. W pierwszej swej części (wers 6a) spogląda w stronę pierwszej strofy (wersy 1-5), a w drugiej w stronę następnej (wersy 7-9). To jak dwie strony tej samej monety. Jedna jest pieśnią uwielbienia Boga, a druga wołaniem wobec niesprawiedliwości i krzywdy jakiej jeden naród zadaje drugiemu. Patrząc dosłownie na ten wers można dostrzec wojowników, których gardła wychwalają Boga, a ręce trzymają śmiercionośnie miecze. Historycznie działo się to między innymi podczas powstania Machabeuszy (zob. Druga Księga Machabejska 15, 27). Mogła to być także aluzja do „tańca z mieczami” (zob. Księga Judyty 15, 12-14) lub do prac jakie podjęli powracający z Babilonu wygnańcy, kiedy to jedną ręką odbudowali mury Jerozolimy, a drugą trzymali miecz (zob. Księga Nehemiasza 4, 11-12).
W języku metafory mieczem nie musi być narzędzie wykonane ze stali. W rozumieniu duchowym może nim być uwielbienie Boga, czyli modlitwa, którą szczególną formą jest recytacja psalmów. Uwielbienie Boga posiada większą skuteczność niż najostrzejszy miecz w ręku doświadczonego wojownika (zob. Druga Księga Kronik 20, 21-22)!
Przechodząc do strofy drugiej (wersy 7-9) dostrzegamy pewną trudność interpretacyjną, gdyż w wersach tych nie sprecyzowano kto jest podmiotem znajdujących się w nich bezokoliczników: czy Bóg, czy wspólnota (wiernych, Izraelitów), czy też zarówno Bóg jak i wspólnota. Prawdopodobnie jest nim Bóg, który umożliwia przeprowadzenie odwetu i jak sędzia wyraża zgodę na wykonanie wyroku (zob. Księga Sędziów 11, 36; Księga Ezechiela 25, 17). Ponadto kolejność wydarzeń zawartych w tych wersach jest podobna do opisanych w Księdze Powtórzonego Prawa 7, 23-24, w których bezpośrednim podmiotem ich realizacji jest Bóg.
Odwet wspomniany w wersie 7, w kontekście wyroku z wersu 9, nie musi być rozumiany jako zemsta czy rozlew krwi, ale jako naprawa, która wprawdzie może boleć, ale jej celem nie jest zniszczenie karanego, ale jego nawrócenie (Księga Kapłańska 19, 17-18; zob. G. Barbiero, Il Salmo 149: un canto di guerra santa?, w: Scriptura Sacra cum legentibus crescit. Scritti in onore di Antonio Marangon nel suo 80° compleanno, red. M. Marcato, Padova 2012, s. 360).
Wers 8 odczytany realistycznie przez pojmanie królów oznacza całkowitą klęskę narodów i ludów. Odnosząc go do wersu 7 może wskazywać na ukaranie tych władców, którzy uciskali Izraelitów. W znaczeniu symbolicznym „kajdany i łańcuchy” odzwierciedlają posłuszeństwo wobec Boga królów ziemskich, którzy nie chcieli uznać panowania Jahwe (zob. Ps 2, 2-3).
Wers 9 zawiera kontrast. Jego pierwsza część wskazuje na wyrok skazujący tych, którzy zostali przedstawieni w wersach 7-8, a część druga eksponuje chwalebne wyniesienie wiernych, czyli osób wymienionych już wcześniej w wersach 1 oraz 5.
Zastanawia informacja dotycząca spisanego już wyroku przeciw osobom i społecznością wyliczonych w wersach 7-8. Może być ona nawiązaniem do eschatologicznego otwarcia ksiąg z zapisanymi tam wyrokami Bożymi (zob. Księga Daniela 7, 10) lub odniesieniem do sądu ostatecznego (zob. Księga Izajasza 24, 21-22; Księga Joela 4, 9-21) albo kontynuacją myśli z Ps 96, 13; 98, 9, które podejmują zagadnienie Boga przybywającego jako sędzia. Sformułowanie „wyrok im zapisany” może też podkreślać, że jest on nieodwracalny. Jak nieodwołalne będzie potępienie tych, którzy odrzucili Boga, tak też nieodwołalne będzie uhonorowanie tych, którzy wiernie trwali przy Bogu.
Psalm jest modlitwą ḥāsîdîm, czyli ludzi pobożnych, wiernych Bogu, kochających go (wersy 1.5.9). Doświadczają oni trudności, gdyż ci, którzy odrzucają Boga wydają się dominować i niszczyć wierzących. Tymczasem są oni wzywani do śpiewania Bogu nowej pieśni, do ponownego wielbienia Boga. Ta postawa ma być ich bronią (mieczem), wzmacniać i żywić nadzieję, bo ostatecznie to oni zostaną ukoronowani i wywyższeni. Bóg będzie ich chwałą i nowym życiem.
Zachęcani by śpiewać Bogu pieśń nową są również współcześni wierni Bogu, pragnący miłować go swoim codziennym życiem. I dla nich są adresowane słowa tego psalmu, dla nich może też być kazanie św. Augustyna, odwołujące się do myśli tego utworu:
Zachęcani jesteśmy do tego, aby śpiewać Panu nową pieśń. Nowy człowiek zna nowe pieśni. Śpiew jest objawem wesołości. Jeśli wnikliwiej to rozpatrzymy, stwierdzimy, że to sprawa miłości. Nową pieśń umie śpiewać ten, kto nauczył się kochać nowe życie. Do tego, jakie ma być to nowe życie musimy być pobudzeni przez nową pieśń. Do jednego królestwa należy wszystko: nowy człowiek, nowa pieśń, nowy Testament. Nowy człowiek więc śpiewając pieśń nową i przy tym należeć będzie do nowego porządku (Augustyn, Kazanie 34,1, w: tenże, Wybór mów. Kazania świąteczne i okolicznościowe, przekł. J. Jaworski, wstęp i oprac. E. Stanula, Warszawa 1973, s. 222).
Zobacz całą zawartość numeru ►
