O agresji wrogów i milczeniu Boga

Psalm 83 jest lamentacją narodu i równocześnie jednym z trzech tzw. psalmów złorzeczących (dwa pozostałe to Ps 58 i 109). Jego treść jest przejrzysta, związana z zewnętrznym niebezpieczeństwem zagrażającym Izraelowi. W wersach 7-9 przedstawiono listę agresorów, jednakże trudno dokładnie określić kontekst historyczny i datację tego wydarzenia.

Struktura pieśni: I. Wprowadzenie (wers 2); II. Opis działalności wrogów Izraela (wersy 3-9). W tej części wyróżniamy: II.1. Aktywność wrogów (wersy 3-5); II.2. Koalicja wrogów (wersy 6-9); III. Prośba o pokonanie i przemianę wrogów Izraela (wersy 10-19). W tej części wyszczególniamy: III.1. Przykłady porażek wcześniejszych przeciwników Izraela (wersy 10-13); III.2. Przykłady zniszczeń w świecie przyrody (wersy 14-16); III.3. Prośba, by przeciwnicy uznali Jahwe jako jedynego Boga i Pana (wersy 17-19).

Psalmista jest przekonany, że w obecnej, tragicznej sytuacji narodu wybranego do Boga nie docierają modlitwy Jego czcicieli. Utożsamia milczenie Boga z brakiem Jego działania, a Jego bierność ze spoczynkiem (wers 2). Wołanie, by nie był głuchy jest wołaniem, by był wybawicielem (zob. także Księga Izajasz 62, 1; Księga Habakuka 1, 13).

W wersach 3-5 orant uzasadnia swoje wołanie. Wpierw podkreśla bliskość wrogów, są już słyszalni (wers 3a: „warczą”, „burzą się”).

Wrogowie są wystarczająco blisko, żeby można było usłyszeć ich wrzask. W kontekście prośby o to, żeby Bóg nie był głuchy, sytuacja wydaje się być dramatyczna. Oto psalmista słyszy dźwięk, jaki wydają wrogowie, a Bóg zdaje się nie słyszeć głosu, jaki wydaje jego własny lud (W. Węgrzyniak, Psalm 83. Teksty – egzegeza – konteksty, Lublin 2019, s. 163).

Nieprzyjaciele są nie tylko złowrogo nastawieni wobec ludu, ale nawet aroganccy wobec Boga. Dla nich i Bóg jest wrogiem. Można w tym kontekście zapytać: co musi się stać w życiu człowieka, by wystąpić przeciw Bogu, by z przekonaniem próbować wznosić swoją głowę ponad Boga (wers 3b)?

W wersie 4a niebagatelne znaczenie posiada wyrażenie „Twojemu ludowi”. Zaimek dzierżawczy „twojemu” odnosi się do Boga. Psalmista chce podkreślić tożsamość ludu, z którego i on się wywodzi. On i jego rodacy są przecież ludem Boga, a to oznacza, że ich krzywda nie może być obojętna Bogu. Pomimo aktualnie złej sytuacji orant wciąż jest przekonany, że Bóg nadal ochrania swój lud, dlatego tak dokładnie relacjonuje postępowanie wrogów, opowiada o ich spisku i zamiarach wobec Izraela (wers 4b-5; zob. Księga Wyjścia 17, 14; Księga Powtórzonego Prawa 25, 19; 32, 26; Ps 109; 15). Czyni to tak dokładnie, bo jest przekonany, że Bóg go słyszy. Powiadamia Boga, że wrogowie nie tylko wystąpili przeciwko Jego ludowi, ale nawet przeciw Niemu, a decyzja ta zapadła pośród nich jednomyślnie (wers 6). Takiej groźby Bóg nie może zignorować.

W wersach 7-9 orant szczegółowo wylicza o kogo dokładnie chodzi. Jakby stał przed Bogiem i informował Go na kogo powinien zwrócić uwagę i wobec kogo podjąć stanowcze działanie. Pokrótce zapoznajmy się z poszczególnymi ludami: Edomici („Namioty Edomu”) byli potomkami Ezawa (brata Jakuba), nazywanego również Edomem (zob. Księga Rodzaju 25, 29-30). Mieszkali na wyżynie Seir (zob. Księga Rodzaju 36, 8-9), na południowy wschód od Morza Martwego oraz na stepowo-pustynnym obszarze Negebu. Edom to także nazwa regionu, który zajmowali.

Izmaelici, potomkowie Izmaela (zob. Księga Rodzaju 25, 13-16), syna Abrahama i Hagar (zob. Księga Rodzaju 16, 11). Zamieszkiwali tereny Pustyni Synaj i Pustyni Arabskiej (zob. Księga Rodzaju 25, 18).

Moab to imię syna Lota i jego starszej córki (zob. Księga Rodzaju 19, 30-37), protoplasta Moabitów. Moabem nazywano również ich terytorium, czyli obszar po wschodniej stronie Jordanu, między Morzem Martwym, a Pustynią Syryjsko-Arabską. Od północy sąsiadowali z Ammonitami, a od południa z Edomitami (zob. Księga Liczb 22, 1; Księga Izajasza 15, 1-7). Niekiedy utożsamia się ich z Madianitami (zob. Księga Liczb 22, 4).

Hagryci mieszkali na terenie Baszanu i wschodniej części Gileadu (zob. Pierwsza Księga Kronik 5, 10-22). Poza tym psalmem i Pierwszą Księgą Kronik nie pojawiają się już na kartach Biblii.

Gebal to nazwa szczepu arabskiego zamieszkującego krainę o tej samej nazwie w okolicach dzisiejszej Petry w Jordanii. To także nazwa nadmorskiego miasta fenickiego, szerzej znanego jako Byblos (zob. Księga Jozuego 13, 5; Pierwsza Ksiąg Królewska 5, 32; Księga Ezechiela 27, 9).

Ammon to imię syna Lota i jego młodszej córki (zob. Księga Rodzaju 19, 30-38), protoplasta Ammonitów. Ponadto nazwa krainy na wschód od Jordanu i na północ od Moabu, będącej w ich posiadaniu.

Amalek, syn Elifaza, wnuk Ezawa (zob. Księga Rodzaju 36, 12), praojciec ludu Amalekitów. Lud ten żył w okolicach Negebu (zob. Księga Liczb 13, 29).

Filistea jest określeniem terytorium, na którym mieszkali Filistyni (nazywani również „ludami morza”), czyli równiny pomiędzy Jafą (północ), a Gazą (południe), położonej nad Morzem Śródziemnym, zwanym także Morzem Filistyńskim (zob. Księga Wyjścia 23, 31; Ps 60, 10; 108, 10).

Tyr to nazwa warownego miasta portowego w południowej Fenicji, usytuowanego na wybrzeżu Morza Śródziemnego (zob. Księga Izajasza 23, 1-18; Księga Amosa 1, 9-10).

Asyria (Aszszur, Asyryjczycy) – nazwa ta może wywodzić się od imienia syna Seta (zob. Księga Rodzaju 10, 22) i określać zarówno kraj (zob. Księga Rodzaju 2, 14), jak i naród (zob. Księga Liczb 24, 22) mieszkający w Górnej Mezopotamii (północna część dzisiejszego Iraku).

„Synowie Lota” (wers 9b) to drugie określenie Moabitów i Ammonitów (wersy 7b-8a; Księga powtórzonego Prawa 2, 9.19). Zestawienie ich z Asyryjczykami mogło stanowić formę klamry w dziejach agresji obcych narodów na Izrael. Synowie Lota byliby najstarszymi, a Asyryjczycy najmłodszymi wrogami narodu wybranego. Trudno bowiem w całej historii Izraela doszukać się jednej wojny, w której koalicję zawiązałyby te wszystkie narody. Ramy historyczne poszczególnych walk Izraelitów z wymienionymi w wersach 7-9 ludami i państwami, należy usytuować się pomiędzy XIII a VII wiekiem przed Chrystusem.

Druga część psalmu (wersy 10-19) podejmuje zagadnienie strategii Boga wobec wrogów Izraela. Psalmista ponownie zwraca się do Boga by nie trwał w bezczynności (wers 2), ale podjął konkretne działanie, które odzwierciedla wołanie „uczyń” (wers 10). Orant zobrazowuje tę prośbę za pomocą trzech wyrażeń: „jak Madianitom, jak Siserze, jak Jabinowi”, które nawiązują do dwóch militarnych wydarzeń z historii narodu wybranego. O rozgromieniu Madianitów czytamy w Księdze Sędziów 6-7, a informację o pokonaniu Sisery – dowódcy wojsk króla Kanaanu Jabina, znajdujemy w Księdze Sędziów 4-5. Umiejscowiony na północ od Karmelu potok Kiszon, stał się w Biblii symbolem pogromu wrogów Boga i Izraela (wers 10; Księga Sędziów 4, 7.13; 5, 21; Pierwsza Księga Królewska 18, 40). Miasto Endor, chociaż kilkakrotnie wymienione w Biblii  (wers 11; Księga Jozuego 17, 11; Pierwsza Księga Samuela 28, 7) jest lokalizowane jedynie na zasadzie hipotezy w Galilei, w południowej części doliny Ezdrelon. Cztery imiona wyliczone w wersie 12 (Oreb, Zeeb, Zebach, Salmunna), to imiona królów madianickich pokonanych przez Gedeona (zob. Księga Sędziów 7, 25; 8, 4-21). Wypowiedź z wersu 13 może odnosić się zarówno do dowódców madianickich, jak i aktualnych wrogów (nawiązanie do wersu 5). Chęć zagarnięcia przez nich „pastwisk Boga” wyraża nie tylko pragnienie spustoszenia Izraela, ale i zawładnięcia ich ziem.

Po przykładach z historii narodu wybranego psalmista nawiązuje do zjawisk świata przyrody (wersy 14-16). Łączy je z poetyckim kunsztem, by uzewnętrznić w ten sposób kolejny aspekt swoich błagań do Boga i równocześnie złorzeczeń wobec wrogów. Korzysta z obrazu suchego ostu oraz plew zmieszanych z kurzem i pędzonych przez wirujący wiatr (wers 14; Ps 1, 4; 35, 5; Księga Izajasza 40, 24; Księga Jeremiasza 13, 24). Odnosi się do destrukcyjnej siły ognia (wers 15; Księga Powtórzonego Prawa 4, 11; 9, 15; Księga Izajasza 9, 18; Księga Ezechiela 21, 3). Przywołuje potęgę burzy (wers 16; Księga Jozuego 10, 11; Księga Izajasza 28, 2; 29, 6; Księga Amosa 1, 14). Pragnie, by w ten sposób Bóg postąpił wobec nieprzyjaciół Izraela.

W ostatniej części psalmu (wersy 17-19) orant kontynuuje swoją prośbę o ukaranie wrogów wymienionych w wersach 7-9. O ile oczekiwali oni zwycięskiej chwały nad Izraelem, o tyle mają oni doświadczyć widzialnej dla wszystkich hańby, wstydu i porażki. Konsekwencją interwencji Boga ma być nie tylko ochrona Izraela, ale i przemiana złoczyńców (wers 17b). Szukanie bowiem imienia Jahwe oznacza poddanie się woli Boga, kult Jemu składany i odejście od złego postępowania (zob. np.: Księga Wyjścia 5, 2; Pierwsza Księga Królewska 8, 43; Księga Ezechiela 7, 2-4; 25, 3-5). W wersie 18 pisarz kontynuuje wątek zawstydzenia i pogardy dotykający oponentów, życząc im ostatecznie śmierci. Życzenie to, w kontekście poprzedniego i następnego wersu, gdzie mowa jest o poznaniu przez wrogów Boga, prawdopodobnie posiada w swojej istocie prośbę o uwolnienie od śmiertelnego niebezpieczeństwa, jakie stanowili nieprzyjaciele, a nie samą ich śmierć. Ostatecznie pragnieniem psalmisty jest poznanie przez wrogów Jahwe – jedynego i najwyższego Boga (wers 19).

W cierpieniu narodu jest cierpienie poszczególnych jego obywateli. Psalm 83 jest tego obrazem. Psalmista wołał do Boga, który w czasach kiedy przyszło żyć orantowi, wydawał się głuchy i bierny wobec tego wszystkiego co doświadczał on i jego rodacy. Przy poczuciu osamotnienia i opuszczenia ze strony Boga, trzeba im było zmagać się z przybierającą na sile koalicją zła. Samotność dobra wobec mnogości zła. Jedynie co pozostało w tej sytuacji, to przepełnione bólem wołanie do Boga i nic więcej. Ból ten był potęgowany przez odczucie jakoby Bóg odpoczywał i nie podejmował w kwestii obrony swojego ludu żadnego działania. Czyż mogło być coś gorszego? Zewnętrzna agresja, której nie sposób przeciwstawić się własnymi siłami i równocześnie pokusa podpowiadająca myśl o opuszczenia przez Boga. Tego rodzaju stan duchowy może przeżywać jedynie ten, kto doświadczył już bliskości i potęgi Boga.

Psalmista i jego naród znał, co znaczy żyć z Bogiem i czym jest troska Boga o swój lud i o każdego człowieka, który Mu zaufał. Stąd w psalmie tyle odniesień do historii i wydarzeń biblijnych. Ich gęstość może nawet utrudniać lekturę. Złorzeczenie wrogom ostatecznie przeradza się w pragnienie, by i oni poznali Boga.

Ten, kto prawdziwie pozna Boga przestaje być wrogiem jakiegokolwiek narodu i jakiegokolwiek człowieka.

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2025nr05, Z cyklu:, Biblijne co nieco