O pamiętaniu

Psalm 105 jest utworem dydaktyczno-historycznym. W zamyśle jego autora przeszłość powinna kształtować decyzje podejmowane w teraźniejszości. Historia narodu wybranego i jego protoplastów stała się bodźcem do wielbienia Boga; nauczycielką, która z życiową mądrością i osobistym doświadczeniem przypomina i zachęca, by w codzienności trzymać się Bożych praw (wers 45).

W utworze wyróżniamy następujące jednostki tematyczne: I. Wezwanie do wychwalania Jahwe (wersy 1-6); II. Obietnice dane patriarchom (wersy 7-11); III. Wędrówki patriarchów (wersy 12-15); IV. Historia Józefa (wersy 16-22); V. Przybycie Izraela do Egiptu (wers 23); VI. Historia wyjścia narodu wybranego z Egiptu (wersy 24-38); VII. Wydarzenia na pustyni (wersy 39-41); VIII. Wypełnienie obietnicy (wersy 42-45).

Natchniony autor Pierwszej Księgi Kronik 16, 8-22 z nieznacznymi zmianami cytuje ten palm (jego wersy 1-15), co wskazuje, że powstał on po niewoli babilońskiej, czyli po 538 r. przed Chrystusem.

W pierwszej strofie psalmu (wersy 1-6), będącej zachętą do wielbienia Boga, wyróżniamy dwa tematy: chwała Bożego imienia (wersy 1-3a) oraz pragnienie bycia blisko oblicza Boga (wersy 3b-6). Przyglądając się czasownikom w nich zamieszczonych, dostrzegamy, że są one w trybie rozkazującym. Działanie z pierwszej grupy tematycznej („sławcie”, „wzywajcie”, „głoście”, „śpiewajcie”, „grajcie”, „rozpowiadajcie”, „szczyćcie się”) ma przyczynić się do rozsławienia Bożego imienia Jahwe. Działanie z drugiej grupy („weselcie się”, „rozmyślajcie”, „szukajcie”, „pamiętajcie”) mobilizuje do myślenia o Bogu, do pielęgnowania żywej z Nim relacji. Najważniejszym pośród nich jest czasownik „pamiętajcie” (wers 5). Dalsza część tego psalmu ma rozbudzać pamięć potomków Abrahama, synów Jakuba (wers 6).

Odświeżanie pamięci, psalmista zaczyna od przypomnienia, że Jahwe jest naszym Bogiem i wszystko podlega Jego prawu (wers 7). Następnie streszcza Księgę Rodzaju 12-35. Akcentuje przymierze, które Bóg zawarł z Abrahamem (zob. Księga Rodzaju 15, 1-21; 17, 1-21; 22, 16-17), a które odnowił z Izaakiem (wersy 8-9; zob. Księga Rodzaju 26, 3-5). Stało się ono prawem dla Jakuba (= Izraela). Zapowiedź nowej, obszernej ziemi dla małego wówczas pokolenia było jedną z obietnic przymierza (wersy 10-11; Księga Rodzaju 28, 13-15; 35, 12).

Od wersu 12 rozpoczyna się opis wędrówek patriarchów. Chociaż oni sami, jak i ich rody byli nieliczni oraz prowadzili koczownicy tryb życia (wersy 12-13), to jednak cieszyli się oni szczególną opieką Boga. Pod ogólną informacją wersów 14-15, możemy dostrzec kilka epizodów potwierdzających pieczę Boga nad nimi np. troskę o Abrahama i Sarę (zob. Księga Rodzaju 12, 10-20; 20, 1-18), czy o Izaaka i Rebekę (zob. Księga Rodzaju 26, 1-13). Zostali też obdarzeni zaszczytnymi tytułami „pomazańcy” i „prorocy” (wers 15).

Opowiadanie o dziejach Józefa (wersy 16-22) streszcza bogaty i szczegółowy jego życiorys zawarty w Księdze Rodzaju 37 – 50. Wprowadzeniem w ten temat jest informacja o głodzie (wers 16). Zawiera ona symbol zniszczonego dostatku, który w języku polskim można oddać za pomocą dwóch różnych sformułowań: „skruszył wszelką łodygę zboża” lub „złamał wszelki kij/laskę z chlebami” (wers 16b). Pierwszy z nich oznacza zniszczenie plonów ziemi, a drugi nawiązuje do starożytnej praktyki nabijania okrągłych chlebów na laskę (kij), aby w ten sposób przenosić je lub chronić przed gryzoniami.

Szczegółowe odnośniki do poszczególnych wersów odzwierciedlających życiorys Józefa znajdują się w następujących miejscach biblijnych: sprzedany jako niewolnik (wers 17) – Księga Rodzaju 37, 28. Osadzony w więzieniu i zakuty w kajdany (wers 18) – Księga Rodzaju 39, 20. Prorocze wyjaśnienie snu (przepowiedni), uwolnienie i wywyższenie (wers 19-22) – Księga Rodzaju 40, 1 – 41, 46.

Wers 23 stanowi punkt zwrotny w wędrówce ludu wybranego. Informuje on o przybyciu Jakuba (= Izraela) do Egiptu (nazwa poetycka, to „kraj Chama”, zob. Księga Rodzaju 9, 18; 10, 6; Ps 78, 51; 106, 22). Opis przybycia zob. Księga Rodzaju 42 – 46.

Od wersu 24 rozpoczyna się opis wychodzenia Izraelitów z Egiptu. Wprowadzeniem w te wydarzenia są trzy wiadomości: rozrost Izraelitów (wers 24; Księga Wyjścia 1, 7); niechęć Egipcjan wobec nich (wers 25; Księga Wyjścia 1, 8-22), powołanie Mojżesza i Aarona (wers 26, Księga Wyjścia 2, 1 – 4, 31).

Wersy 27-36 zawierają spis tzw. plag egipskich. Psalmista nie wyliczył ich w kolejności, w jakiej zostały przedstawione w Księdze Wyjścia 7, 14 – 12, 33. Zastosował wobec nich poetycką swobodę, rozpoczął od plagi dziewiątej oraz pominął piątą i szóstą. O wyprowadzeniu Izraelitów „ze srebrem i złotem” (wers 37a), czytamy w Księdze Wyjścia 3, 21-22; 11, 2; 12, 35-36; Księga Mądrości 10, 17.20, a pośrednia informacja o radości Egipcjan z faktu opuszczenia ich ziem przez Izraelitów znajduje się w Księdze Wyjścia 12, 33.

Czas drogi narodu wybranego do Ziemi Obiecanej, to kolejne przykłady Bożej opieki nad tym ludem. Psalmista wymienia ich cztery. Dwa pierwsze (obłok i ogień) /wers 39/ należy odnieść do obłoku, który prowadził i ochraniał Izraelitów przez pustynię oraz ognia, który rozświetlał im noc (zob. Księga Wyjścia 13, 21-22; 14, 19-20; Ps 78, 14; Księga Mądrości 10, 17). Informacja trzecia – o przepiórkach i chlebie z niebios (wers 40) – przypomina o pokarmie, który lud otrzymywał w czasie wędrówki (zob. Księga Wyjścia 16; Księga Liczb 11, 6-9; Ps 78, 25-29; Księga Mądrości 16, 20-21). Chleb z niebios, to oczywiście manna. Przykład czwarty (rozdarcie skały i wypłynięcie wody) /wers 41/ jest przypomnieniem cudu wyprowadzenia wody ze skały (zob. Księga Wyjścia 17, 1-7; Księga Liczb 20, 1-11; Ps 78, 15-16).

Ostatni passus psalmu (wersy 42-45), powraca do tematu przymierza poruszonego w wersach 8-11. Bóg dotrzymał słowa, a Izrael otrzymał krainę, nazwaną jednym, ogólnym terminem „Kanaan” (wers 11), co w praktyce oznaczało ziemie kilku ludów i narodów (wers 44; Księga Powtórzonego Prawa 11, 23-25; Księga Jozuego 12, 7-8). Psalmista przypomina jednak rodakom, że otrzymali oni te ziemie, aby strzec „rozporządzeń i prawa Bożego” (wers 45). Najważniejszym z nich jest Dekalog (Księga Wyjścia 20, 1-17; Księga Powtórzonego Prawa 5, 1-22).

Gdyby trzeba było wyszukać kluczowe słowo tego utworu, to mógłby nim być czasownik „pamiętajcie”. Pamiętajcie, by wychwalać Jahwe (wersy 1-6); pamiętajcie o przymierzu, które On zawarł z wami i o cudach, które dla was dokonał (wersy 7-44). Pamiętajcie, że Bóg pamięta o danych wam słowach i jest im wierny (wers 8), a wy pamiętajcie o danych Jemu obietnicom i bądźcie im wierni, zachowując Jego prawo (wers 45).

Cały ten psalm ma odświeżać pamięć kolejnym pokoleniom czcicieli Boga, stąd tyle w nim odniesień do biblijnych wydarzeń z historii narodu wybranego. Jego celem nie jest jednak wyłącznie poszerzenie wiedzy, ale kształtowanie mądrości życiowej odbiorców. Mądrość, to profilowanie stylu życia według rad, które Bóg pozostawił człowiekowi w Dekalogu. Mądrość to także zaufanie Bogu, wynikające z Jego wierności wobec człowieka. Bóg jest wierny człowiekowi, niech i człowiek będzie wierny Bogu.

W kontekście tego psalmu warto skorzystać z myśli „o pamiętaniu” papieża Franciszka:

„Pamięć o Bożych dziełach leży u podstaw doświadczenia przymierza między Bogiem a Jego ludem. Jeśli Bóg zechciał wejść w dzieje, to modlitwa utkana jest wspomnieniami. Nie tylko pamięcią o objawionym Słowie, ale także o naszym własnym życiu, życiu innych osób, o tym, co Pan uczynił w Kościele. Jest to wdzięczna pamięć [...].

Kiedy się modlisz, przypatrz się własnej historii, a w niej odnajdziesz wiele miłosierdzia. Jednocześnie umocni to twoją świadomość, że Pan o tobie pamięta i nigdy o tobie nie zapomina.” (Adhortacja Apostolska Gaudete et exsultate. O powołaniu do świętości w świecie współczesnym /19 marca 2018/, Kraków 2018, nr 153).

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2021nr11, Z cyklu:, Biblijne co nieco