O młodości, starości i Bogu

Gatunek literacki tego psalmu nie jest jasno zdefiniowany. Spotykamy w nim wyznanie ufności, skargę na wrogów, zachwyt i uwielbienie Boga. Ze względu na to, że najmocniejszy koloryt tego psalmu, to wołanie o pomoc, określa się go jako lamentację indywidualną. Specyfiką tego utworu są jego analogie do innych psalmów. Zobaczmy:

 

Psalm 71
w. 1-3	Ps 31, 1-3
w. 5-6.17	Ps 22, 10-11
w. 12	Ps 22, 1.12.20; Ps 35, 22; Ps 38, 22-23; Ps 40, 14
w. 13	Ps 35, 4.26
w. 18	Ps 22, 30-31
w. 19	Ps 36, 6

 

W wersji hebrajskiej psalm nie ma nagłówka, ale występuje on w przekładzie greckim, zwanym Septuagintą. Tam brzmi on: „Dawida, kiedy potomkowie Jonadaba i pierwsi wśród ludu zostali uprowadzeni do niewoli” (zob. Księga Jeremiasza 35, 1-19; 42, 1-22).

W utworze możemy wyróżnić następujące jednostki tematyczne: wyznanie ufności i prośba (wersy 1-3); wołanie o uwolnienie od złoczyńcy (wersy 4-8); wołanie o wsparcie w podeszłych latach (wersy 9-11); wołanie o pomoc przeciw nieprzyjaciołom (wersy 12-13); pierwsza obietnica wychwalania Boga (wersy 14-18); wyznanie zachwytu, uwielbienia i nadziei (wersy 19-21); druga obietnica wychwalania Boga (wersy 22-24).

Pierwsze trzy wersy, to modlitwa pozwalająca przetrwać psalmiście. Chociaż przeżywa trudności, jest bezpieczny, bo jest przy Bogu. Jego atutem jest niewinność, stąd przepełniony ufnością wyznaje, że Bóg jest dla niego schronieniem, skałą i twierdzą. Niewinność pozwala mu przywoływać Boga. Korzysta z często stosowanego w Psałterzu obrazu Boga nachylającego swoje ucho ku człowiekowi (w. 2; Ps 17, 6; 31, 3; 54, 4; 55, 2; 84, 9; 86, 1). Niewinność pozwala psalmiście odwołać się do Bożej sprawiedliwości i zrealizować zaproszenie Boga, by w niebezpieczeństwie zawsze przychodzić do Niego (wers 3).

W wersie 4 orant przedstawia powód swoim cierpień – jest krzywdzony, doświadcza agresji ze strony drugiego człowieka. W wersie tym jest mowa o pojedynczym przeciwniku, ale z wersów 10. 13 i 24 wiemy, że była ich znaczna liczba.

Wersy 5-6 otrzymały formę świadectwa życia oranta, który od swojej młodości jest przy Bogu i żyje z Bogiem. W Nowym Testamencie tego rodzaju laudację odnajdujemy w przykładzie życia Tymoteusza (zob. Drugi List do Tymoteusza 1, 4-5; 3, 14-15). Wers 6, który można przetłumaczyć w dwóch poprawnych wersjach: „od łona matki jesteś moim opiekunem” oraz „Ty mnie wydobyłeś z łona mojej matki”, nawiązuje do ówczesnego zwyczaju, według którego ojciec siadał wobec świadków i kładł nowo narodzone dziecko na swoich nogach, tym samym publicznie uznawał je za swoje.

Zmagania i trudności psalmisty mogły zostać odczytane jako gniew Boży (wers 7; Ps 31, 12). Tymczasem on sam wie, że Bóg nie jest jego przeciwnikiem, ale schronieniem, źródłem pokoju i bezpieczeństwa. W tym kontekście uwidacznia się pragnienie oranta, by nieustannie wychwalać Boga (wers 8).

Passus 9-11, to modlitewna refleksja psalmisty, który nawiązuje do własnej starości. Związana jest z nią powolna utrata sił, co też wyraźnie zaznaczył. Jego wrogowie, naturalną ludzkość słabość interpretują jako opuszczenie przez Boga, a tym samym uznają ją jako przyzwolenie na atak na psalmistę. Jego podeszły wiek nie urabia w nich żadnego szacunku.

Psalmista jednak wie, że Bóg nie pozostawia człowiek starego, a brak ludzkich sił nie oznacza braku Bożej opieki. Świadomość bliskości Boga (niekoniecznie Jego odczuwania!) jest jego siłą. I dopóki ją posiada, jest poza zasięgiem przeciwników (wersy 12-13).

Nadzieja i zaufanie Bogu, pozwala orantowi złożyć obietnicę wychwalania Sprawiedliwego (wersy 14-18). Psalmista widzi ciągłość swojego życia, które scalają klamry młodości i starości. Żyje, by pomnażać chwałę Boga (wers 14)! Ten aspekt ludzkiego życia warto dostrzec. Im bliżej Boga, im większy trud zmagań o dobro i piękno życia, tym bardziej uwidacznia się obraz Boga w człowieku (zob. Księga Rodzaju 1, 27). Chwałą Boga staje się ludzkie życie. Wdzięczność i radość z faktu istnienia, kształtuje postawę uwielbienia Stwórcy (wersy 15-17) oraz pragnienie świadczenia o Nim wobec następnego pokolenia (wers 18). Młody człowiek, pozbawiony przykładu długoletniej wiary i sumienności osób, które zestarzały się żyjąc tymi wartościami, traci dowody, że można wytrwać w wierze, długie lata solidnie pracować i być wiernym. Przestaje walczyć o życiowe wartości, a skupia na chwilowych doznaniach.

Psalmista kontynuuje swoją pieśń podziwu i wdzięczności wobec Boga (wersy 19-21). Wers 19 wskazuje na jeden z przymiotów Boga – Jego sprawiedliwość. Informacja, że „sięga ona niebios”, podkreśla niczym nieograniczony zasięg wpływu Boga. Sprawiedliwość ta oznacza odrzucenie zła i wierność Przymierzu, co w wersie 19 zostało wyrażone za pomocą sformułowania „przez nią dokonałeś wielkich rzeczy”. Psalmista prawdopodobnie nawiązał do dzieł, które Bóg dokonał wobec i dla narodu wybranego. Stąd jego wdzięczność i zachwyt („Boże, któż podobny Tobie?”).

Doświadczenie cierpienia (wers 20) nie odbiera orantowi nadziei (wers 21). Skoro Bóg był przy nim od młodości, jest i teraz, będzie i w przyszłości. Kwestia przyszłości zawarta w tych dwóch wersach, oddana została za pomocą plastycznego obrazu „wydobycia z otchłani ziemi”. To biblijna kraina zmarłych (zob. np.: Ps 49, 15; 69, 16). Tak rozumiany tekst wskazuje na pewne wyczucie kwestii zmartwychwstania, co wydaje się być jeszcze zbyt wczesne w teologii Psalmów, chociaż nie można tego wykluczyć. Bardziej prawdopodobna jest interpretacja tych wersów jako obraz samego psalmisty, który mówi o sobie jak o zmarłym. To, co działo się wokół niego spowodowało, że już za życia czuł się martwy. Bóg ożywi jednak jego życie, przywróci mu dawną wielkość i pocieszy go. Oto spojrzenie w przyszłość człowieka uciemiężonego i obolałego, ale ufającego Bogu. Nadzieja zakorzeniona w Bogu ożywia.

Jej konsekwencją, jest ponowna obietnica wychwalania Boga. Psalmista pragnie to wyrazić przez muzykę (wersy 22-23) oraz świadectwo swoich słów (wers 24). Sformułowanie „Święty Izraela” (wers 22), to tytuł Boga, używany przez Izraelitów podczas liturgii. W Psałterzu występuje jeszcze dwukrotnie (Ps 78, 41; 89, 19), natomiast wielokrotnie stosowany jest przez proroka Izajasza (np. Księga Izajasza 1, 4; 6, 3; 12, 6; 17, 7; 29, 19; 30, 11-12.15 itd.).

Ostatnia część wersu 24 zawiera przejrzysty i pouczający przekaz: ci, którzy dążyli do klęski oranta, dzięki sprawiedliwości Boga, sami ją ponieśli.

Obraz starości utrwalony w Psalmie 71 może otrzymać kilka interpretacji. Pierwsza z nich – „społeczna”. Owym starcem jest cały naród Izrael, który w obliczu zmagań potrzebuje nowej nadziei i nowych sił. Naród, który od swojej młodości jest przy Bogu; naród, który został przyjęty przez Niego, jak dziecko przez swojego ojca (wers 6), ten naród czuje się jak tracący siły starzec, nie umiera w nim jednak życiodajna nadzieja obecności Boga (zob. Księga Izajasza 46, 4).

Interpretacja druga – „osobowa”, dostrzega w psalmiście konkretnego, starzejącego się człowieka. Doświadcza on ataków na swoją osobę, zmaga się z przeciwnikami, ale jest pełen nadziei, którą żyje od czasu swojej młodości.

W interpretacji szerszej, przeciwnikiem człowieka starego (ale i nie tylko) może być on sam. Brak szeroko rozumianego zaangażowania w życie, począwszy od wymiaru fizycznego, przez psychiczny, aż po duchowy powoduje, że człowiek sam dla siebie staje się wrogiem. Walczy z sobą, jakby starość była czymś złym, a dobrem tylko miniona przeszłość. Idealizuje to, co przeżył (nawet jeśli nie do końca tak rzeczywiście było), a pogardza tym, co jest przypisane teraźniejszości. A przecież każdy etap życia jest twórczy i piękny, nawet jeśli jest udręczony cierpieniem i słabością. Tylko to, co kosztuje jest coś warte. Starość potrzebuje własnego wysiłku oraz opieki ze strony drugich. Ludzkie życie jest tego warte (godne). Psalmista widzi życie od łona matki, aż po starość, w której brakuje już sił. Cały czas mówi o jednak życiu.

 

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Ks. Wilk Janusz, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2021nr09, Z cyklu:, Biblijne co nieco