Mateczka – Służebnica Boża Stanisława Leszczyńska

W powojennym raporcie pew­nej położnej, do której przy­lgnął przydomek „mateczki” i „anioła dobroci” w czasach, gdy wielu ludziom z trudem przychodziło zacho­wać choćby miano człowieka, czytamy: „Jeżeli w mej ojczyźnie – mimo smut­nego z czasów wojny doświadczenia – miałyby dojrzewać tendencje skie­rowane przeciw życiu, to wierzę w głos wszystkich położnych, wszystkich uczciwych matek i ojców, wszystkich uczciwych obywateli, w obronie życia i praw dziecka”.

„W obozie koncentracyjnym wszyst­kie dzieci – wbrew wszelkim przewi­dywaniom – rodziły się żywe, śliczne i tłuściutkie. Natura przeciwstawiając się nienawiści, walczyła o swoje pra­wa uparcie, niezłomnymi rezerwami żywotności. Natura jest nauczycielką położnej. Razem z nią walczy o życie i razem z nią propaguje najpiękniejszą rzecz na świecie – uśmiech dziecka” – czytamy dalej we wspomnianym rapor­cie. To słowa Stanisławy Leszczyńskiej, oświęcimskiej położnej, która udowod­niła, że nie ma takiej sytuacji, ani takich warunków, które mogłyby usprawiedli­wić zabicie człowieka. Dziś, w czasach, kiedy obserwujemy zanik szacunku do ludzkiego życia na różnych etapach jego rozwoju, ta jej postawa stanowi prawdziwe wyzwanie.

Wrażliwa na innych

Stanisława przyszła na świat 8 maja 1896 roku w Łodzi, w rodzinie Jana i Henryki Zabrzyckich. Na Bałutach – jednej z najuboższych dzielnic Łodzi – życie nie należało do łatwych. Ojciec Stanisławy trudnił się stolarstwem, nie miał jednak stałej pracy. Na domiar złe­go wcielono go do wojska rosyjskiego i przez 5 lat przebywał w Turkiestanie, więc na matkę spadły nie tylko wszystkie obowiązki wychowawcze, ale także trud utrzymania rodziny. Codzienna dwu­nastogodzinna praca matki w fabryce włókienniczej sprawiała, że bywało naprawdę ciężko. Córka sama jeszcze wymagająca matczynej opieki, musia­ła zaopiekować się młodszymi braćmi i przejąć wiele domowych obowiązków. Mimo to Stasia w wieku 9 lat podjęła naukę w prywatnym progimnazjum Wacława Maciejewskiego, gdzie na­uczano w języku polskim. Rodzice za swój priorytet uznali bowiem patrio­tyczne wychowanie dzieci. Niestety, względy ekonomiczne zmusiły ich do opuszczenia kraju. Przez dwa lata całą rodziną przebywali w Brazylii. To tam Stanisława poznała m.in. język niemiec­ki, co później bardzo jej się przydało, zaś po powrocie do kraju kontynuowała przerwaną naukę w gimnazjum, które ukończyła w 1914 roku.

Wartości wyniesione z rodzinnego domu sprawiły, że młodziutka Stanisława już w czasie I wojny światowej nie po­została obojętna na ludzkie potrzeby, pracując w Komitecie Niesienia Po­mocy Biednym. Nigdy nie brakowało jej czasu także na modlitwę, z której czerpała siły. Wierząc w opiekę Bożej Opatrzności nigdy też – nawet w naj­trudniejszych sytuacjach – nie traciła ufności i optymizmu. I tak już pozostało. Także wówczas, gdy w 1916 roku założyła własną rodzinę, poślubiając młodego drukarza – Bronisława Leszczyńskiego. Obowiązki rodzinne związane z naro­dzinami kolejnych dzieci – trzech synów i córki – starała się godzić ze służbą innym ludziom. Kochała małe dzieci i zapewne to sprawiło, że wybrała za­wód położnej. Niestety, wiązało się to z niemal dwuletnią rozłąką z rodziną, gdyż Szkoła Położnicza znajdowała się w Warszawie. To niełatwe doświad­czenie, wymagające wielu poświęceń ze strony całej rodziny, ukoronowane zostało w 1922 roku ukończeniem nauki zawodu z wyróżnieniem. Teraz już bez przeszkód Stanisława mogła się oddać swoim obowiązkom zawodowym, ale przede wszystkim rodzinnym. A rodzi­na, którą stworzyła wraz z Bronisławem Leszczyńskim, była naprawdę niezwykła. Świadczy o tym choćby to, co przetrwało we wspomnieniach jej dzieci. Na za­wsze zachowały one w pamięci obraz matki modlącej się, zwłaszcza przed, jak i po pracy. Pamiętały też, że swoją pracę zawsze traktowała bardziej jako służbę, niż jako zawód. Jeden z synów Stanisławy Leszczyńskiej tak opisał at­mosferę rodzinnego domu: „W naszej rodzinie prym wiodła miłość. Objawiało się to m.in. w pięknie odnoszenia się do siebie. Jak byliśmy w domu, to cały świat był daleko. W domu panował inny nastrój; była piosenka, śpiew, dowcip, pocałunek, patrzenie w oczy, kwiaty. Małe niebo”.

Dzielić się dobrem

Okruchy tego rodzinnego „nieba” Stanisława potrafiła przenieść także do piekła wojennej i obozowej rzeczy­wistości. Wraz z II wojną dla rodziny Leszczyńskich, podobnie jak dla in­nych rodzin, zaczęły się ciężkie czasy. Mąż i synowie Stanisławy w 1939 roku brali udział we wrześniowych walkach obronnych. Synowie Bronisław i Stani­sław pomagali na wschodzie, w Łucku, jako sanitariusze w szpitalu wojskowym. Mąż i najmłodszy syn Henryk, na czele drużyny strażackiej gasili pożary w pło­nącej po bombardowaniach Warszawie. Po wrześniowej klęsce zarówno mąż, jak i synowie Stanisławy powrócili do domu. Ona zaś, mimo wojny, dzięki pozwoleniu na poruszanie się po mieście, także po godzinie policyjnej, kontynuowała swą pracę jako akuszerka.

W niedługim czasie ulicę, na któ­rej mieszkali, wcielono do getta, Lesz­czyńscy musieli się przeprowadzić. Nie zapomnieli jednak o swoich dawnych sąsiadach, pomagając na ile tylko było to możliwe, mieszkającym w getcie Ży­dom. Dostarczali im żywność, zaś mąż Stanisławy drukował dla nich fałszywe dokumenty. Między innymi właśnie to stało się powodem aresztowania Sta­nisławy oraz jej dzieci: Sylwii, Stani­sława i Henryka. Tylko najstarszemu synowi Bronisławowi i mężowi udało się zbiec gestapowcom. Młodszych synów osadzono w obozach w Gusen i Mauthausen. Stanisławę wraz z córką, po przesłuchaniach przez gestapo, 17 kwietnia 1943 roku przewieziono do obozu koncentracyjnego w Oświęci­miu, gdzie otrzymała numer obozowy 41335. Miała wówczas 47 lat. Dziwnym zrządzeniem Opatrzności, mimo rewi­zji, udało się jej w proszku do zębów przemycić zaświadczenie uprawniające do wykonywania zawodu położnej, co dla wielu istnień ludzkich okazało się zbawienne.

Warunki nie dla ludzi

Warunki życia, jakie Stanisława za­stała w obozie, dalekie były od takich, które można by uznać za ludzkie. Bra­kowało wody, wszędzie królował brud, panoszyło się robactwo, wszy i szczury. Do tego dochodziły rozprzestrzeniające się choroby: czerwonka, dur brzuszny i plamisty, tyfus i złośliwa pęcherzyca. W dodatku brakowało najpotrzebniej­szych leków. Dość powiedzieć, że na 1200 chorych, dziennie przypadało zaledwie kilka aspiryn. Brakowało też jakichkolwiek środków opatrunko­wych i higienicznych, nie mówiąc już o pieluszkach i innych artykułach sta­nowiących w normalnych warunkach podstawowe wyposażenie niemowlęcej wyprawki. O tym, jak dalece warunki te odbiegały od normalnych, świadczy także fakt, iż w oświęcimskim obozie porody odbierane były bez zachowania jakiej­kolwiek intymności, publicznie, wśród ponad tysiąca kobiet, na zbudowanym z cegieł piecu w kształcie kanału. Dzieci nie otrzymywały żadnych przydziałów żywnościowych, a czasem nawet ani kro­pli mleka. Wycieńczone głodem matki nie były w stanie same ich wykarmić. Spodziewając się rozwiązania, często przez dłuższy czas odmawiały sobie przydzielonej racji chleba, by dzięki temu „kupić” prześcieradło. Darły je potem, przygotowując pieluszki i ko­szulki dla dziecka. Do maja 1943 roku niemal wszystkie urodzone noworodki były topione przez niemieckie położne – Pfani i Klarę, które zresztą do obozu trafiły za… dzieciobójstwo. Utopione noworodki wyrzucano na pożarcie szczurom. Później przyjęto inną takty­kę. Odtąd Niemki mordowały przede wszystkim żydowskie niemowlęta, zaś dzieci niebieskookie i jasnowłose od­bierano matkom i wysyłano do Nakła, by tam „wychować je na prawdziwych Niemców”.

Niebo w piekle

Niespodziewanie los zarówno przy­szłych matek, jak i niemowląt uległ pew­nej poprawie. Kiedy jedna z niemieckich położnych zachorowała, Stanisława Leszczyńska odważyła się stanąć przed obozowym lekarzem – zwanym tu „anio­łem śmierci” i przedstawiając mu swo­je dokumenty, poprosiła o możliwość pracy jako położna. Zaraz na początku nie omieszkano poinformować jej, że na rozkaz doktora Mengele każdego noworodka ma traktować jak martwe­go. Oczywiście Stanisława, nawet gdy została dotkliwie pobita, nie zamierzała wykonać tego rozkazu. Szokujący musiał być widok niskiego wzrostu więźniarki stojącej mężnie przed niechlubnej sławy doktorem Mengele, którego nazwisko w obozowej rzeczywistości stało się sy­nonimem śmierci. Mengele krzyczał, że Oświęcim to nie pensjonat i zagroził, że kiedy zobaczy pieluszkę, ukaże ją śmiercią. Stanisława argumentowała, jak umiała. Przypomniała mu przysięgę Hipokratesa. W odpowiedzi na jej sta­nowcze: „Nie, nigdy! Nie wolno zabijać dzieci”, swoje groźby próbował uzasad­niać rozkazami. Jak wiadomo, ostatecznie nie spełnił tych gróźb. Dlaczego? Może właśnie dzięki bohaterstwu i determina­cji tej słabej kobiety, która ośmieliła się mu sprzeciwić i przypomniała o czło­wieczeństwie w nieludzkiej rzeczywi­stości obozowej. Stanisława otrzymała także rozkaz, aby żydowskim dzieciom po urodzeniu nie obcinać i nie wiązać pępowiny, ale wraz z łożyskiem wrzu­cać je do kubła z nieczystościami. Ale i tu stanowczo się sprzeciwiła. Jednej z kobiet wyznała: „Nigdy nie wykonam ich rozkazu; dla maleńkich niewiniątek nie będę Herodem”.

Obowiązki oświęcimskiej położnej Stanisława pełniła przez dwa lata, aż do wyzwolenia obozu. Odebrała w tym czasie 3 tysiące porodów, co w tych warunkach było prawdziwym cudem. Wszystkie „jej” dzieci urodziły się żywe i zdrowe, a przecież to nie zdarzało się nawet w najlepszych klinikach. Żadna też z rodzących kobiet nie doświadczy­ła komplikacji poporodowych. Niestety, ciężkie warunki, głód i choroby, z cza­sem sprawiły, że z uratowanych przez nią dzieci, obóz przeżyło zaledwie trzydzieścioro. Wszystkie jednak mogły zostać ochrzczone i zdążyły doświadczyć matczynego ciepła i miłości. Mimo wy­raźnego zakazu młode mamy śpiewały swoim dzieciom kołysanki, a nieliczne płócienne pieluszki suszyły na wła­snych piersiach lub udach. Stanisława Leszczyńska uczyła je też wzajemnej życzliwości, prosząc, by te, które mia­ły pokarm karmiły także dzieci swoich współtowarzyszek niedoli. Niemowlęta, które Niemcy zamierzali wywieźć z obo­zu w celu wynarodowienia, polska po­łożna w niewidocznych dla esesmanów miejscach tatuowała, aby w przyszłości ich bliscy mieli szansę odnaleźć swoje dzieci.

Anioł życia kontra anioł śmierci

Z czasem ta niezwykła położna, która przed każdym porodem modliła się, a potem dziękowała Bogu, zaczęła budzić coraz większe zainteresowanie wśród niemieckiego personelu medycz­nego. Nie mogli uwierzyć, że żadne z dzieci przyjętych przez nią na świat nie umarło po porodzie, ani w to, że u żadnej z rodzących nie doszło nigdy do pęknięcia krocza i innych kompli­kacji. Nawet sam Mengele nauczył się ją szanować, nazywając ją używanym przez wszystkich pieszczotliwym mia­nem „Mutti” (mateczka). Może wyczuł, że i w nim Stanisława Leszczyńska stara się „obudzić” człowieka. Mogłoby o tym świadczyć pewne wydarzenie. Kiedyś, tuż przed wigilią Bożego Narodzenia, pani Stanisława dostała od rodziców paczkę z chlebem. Pomyślała, że mógłby doskonale posłużyć jako opłatek, choć w obozie obowiązywał pod tym wzglę­dem surowy zakaz. Pokroiła chleb i na kawałku tektury częstowała nim obec­ne w baraku kobiety. Nagle zapanowała nieznośna cisza, a wszystkie ręce i oczy znieruchomiały. Wszedł doktor Mengele. Jeden z synów Stanisławy Leszczyńskiej tak później opisał ten dramatyczny mo­ment: „Matka poszukała jego wzroku, a wtedy on spuścił oczy i powiedział, że przez moment wydawało mu się, że jest człowiekiem. Potem odszedł, ale po tym wydarzeniu żadnej z więźniarek nie spotkała nawet najmniejsza przykrość”. Drobna kobieta odziana w obozowy pa­siak, a obok budzący grozę Mengele. A wszyscy doskonale wiedzieli, kto nad kim ma przewagę.

Obozowe dni mijały, a Stanisława dzień za dniem, każdym odebranym porodem potwierdzała bez lęku swo­je pierwsze, stanowcze: „Nie, nigdy! Nie wolno zabijać dzieci”. Robiła też wszystko, aby ulżyć cierpieniom rodzą­cych i trudnej, obozowej doli młodych matek. Kochała je wszystkie matczyną miłością i otaczała swoją serdeczno­ścią i uśmiechem. Dzieliła się również własnymi racjami żywnościowymi i lekami. Organizując nabożeństwa, na które przychodziły nawet żydowskie więźniarki, rozsiewała wokół maleńkie iskierki nadziei, które trzymały je przy życiu. Nieodłącznym wyposażeniem tej polskiej położnej, nieraz zastępującym środki opatrunkowe, stał się różaniec. Tak, jak robiła to już przed wojną, praco­wała z modlitwą na ustach. Dziękowała Bogu za każdy szczęśliwie zakończony poród, a w najtrudniejszych przypadkach prosiła Matkę Bożą: „Załóż, proszę, choć jeden pantofelek i przybądź z pomocą”.

Byłe więźniarki opowiadały później, że przy niej zawsze czuły się bezpiecz­ne, bo „mateczka” nigdy nie okazywała lęku, ani bezradności. Kiedy już w żaden inny sposób nie mogła pomóc, po pro­stu im śpiewała. A jedna z kobiet, któ­ra w Oświęcimiu przez dwa dni rodziła dziecko, wspominała z wdzięcznością, że pani Stanisława, aby ulżyć jej w bólu, zaplatała jej warkocze. Dzień i noc, nieraz wycieńczona do granic wytrzymałości, trwała na swoim posterunku, zapomi­nając o własnych potrzebach i zmar­twieniach. A przecież ukochana córka dzieląca z nią obozowe życie często cho­rowała, nie znała też losu swoich synów i męża, który ostatecznie zginął podczas powstania warszawskiego.

Przy tym wszystkim Stanisława Leszczyńska nigdy – ani w obozie, ani już poza kolczastym drutem – nie czuła się bohaterką. Zawsze uważała, że tylko spełnia swój obowiązek – jako człowiek, jako kobieta, matka i położna. Może i tak, ale czy świętość – jak zauważyła to kiedyś św. Matka Teresa z Kalkuty – nie pole­ga właśnie na codziennym wypełnianiu swoich obowiązków?

Wierna do końca

Te obowiązki Stanisława spełniała w obozie aż do jego wyzwolenia. Wraz z jedną lekarką pozostała ze swymi naj­słabszymi współwięźniarkami i ich maleń­stwami nawet wtedy, gdy już nikt ich nie pilnował i swobodnie mogły opuścić obóz. A sytuacja stawała się coraz trudniejsza.

Obóz znalazł się między dwoma frontami. Z jednej strony cofający się hitlerowcy, z drugiej – nadchodząca armia radziecka wraz z oddziałami polskich kościuszkow­ców. Śnieg i wdzierający się do baraków mróz okazał się bardzo groźny zwłasz­cza dla noworodków. Te z kobiet, które były w stanie, próbowały zdobywać po­żywienie w opuszczonych magazynach. Kiedy pociski zaczęły krzyżować się nad obozem, a ogień zajął już niektóre ba­raki, Stanisława Leszczyńska zarządziła chrzest z wody wszystkich noworodków. Więźniarki służyły sobie wzajemnie jako matki chrzestne zaś ojcem chrzestnym wszystkich dzieci został prawo­sławny więzień, który przypad­kiem znalazł się w pobliżu.

Wiele lat po wojnie, w 1970 roku w Teatrze Wielkim w War­szawie, na wystawiane „Orato­rium oświęcimskie” zrealizowa­ne w oparciu o napisany przez Stanisławę Leszczyńską wstrząsający do­kument „Raport położnej z Oświęcimia” przybyły także one – oświęcimskie dzieci, którym Stanisława ocaliła życie, narażając swoje własne. Ich wdzięczność przyjęła ze wzruszeniem, ale kiedy jeden z dzien­nikarzy wyraził współczucie z powodu jej obozowych przeżyć, odpowiedziała natychmiast: „Proszę mi nie współczuć, bo ja codziennie Bogu dziękuję, że mo­głam być w Oświęcimiu”.

Stanisława Leszczyńska niemal do końca życia, nie tylko dziękowała Bogu, ale także nieustannie modliła się za mat­ki i dzieci, którym nie udało się przeżyć obozowego piekła i za ich oprawców. Mimo własnych kłopotów zdrowotnych pocieszała innych i odwiedzała zwłaszcza nieuleczalnie chorych. W końcu sama do­świadczyła nieuleczanej choroby. Wszyst­kie cierpienia doznane podczas choroby ofiarowała za grzeszników. Zmarła 11 marca 1974 roku w wyniku przerzutów nowotworu. Jej pogrzeb zgromadził ty­siące ludzi, wśród których nie zabrakło więźniarek Oświęcimia i dzieci, które uratowała.

W 1982 roku postać Stanisławy Lesz­czyńskiej w obozowym pasiaku z nie­mowlęciem w ramionach uwieczniono na Kielichu Życia i Przemiany – wotum polskich kobiet, złożonym Matce Bożej, jako dziękczynienie za 600 lat Jej obecności na Jasnej Górze. Znalazła się tam obok św. Ja­dwigi Trzebnickiej, królowej Jadwigi oraz bł. Marii Teresy Ledóchowskiej – kobiet wy­branych z tysiącletniej historii Polski i uznanych za symbol tro­ski o najważniejszy Boży dar – dar życia. Zabrzmiały też wówczas z nową mocą słowa polskiej położnej z jej „Raportu z Oświęcimia”. Te same, którymi rozpo­częłam swoje zapiski o Służebnicy Bożej Stanisławie Leszczyńskiej – prawdziwym człowieku w nieludzkich czasach.

Swojemu synowi, lekarzowi – a za jego pośrednictwem, symbolicznie, także innym lekarzom i położnym – „Matecz­ka” pozostawiła swoisty testament: „Nie wierzę, żebyś w swoim życiu miał dokonać kiedykolwiek zabiegu przerwania ciąży, bo przecież wtedy nie mógłbyś uważać się za mojego syna”.

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Dajmund Danuta, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2018nr03, Najnowsze, bieżące