RTG jak piękny obraz

O profilaktyce i obajwach chorób płuc, wzajemnym zaufaniu lekarza i pacjenta, skuteczności leczenia i spotkaniach z ludźmi, a nie chorobami z dr. n. med. Franciszkiem Halkiewiczem rozmawia Dobromiła Salik.

zdjęcie: ARCHIWUM PRYWATNE

2016-03-03

DOBROMIŁA SALIK: – Na początek naszej rozmowy poproszę o krótkie przedstawienie się.

DR FRANCISZEK HALKIEWICZ: – Jestem lekarzem chorób płuc i chorób dziecięcych. Przez wiele lat pracowałem w Klinice Pediatrii w Zabrzu i odbywałem staż specjalizacyjny w Klinice Chorób Płuc u prof. Jerzego Kozielskiego, mojego nauczyciela. Niedawno podjąłem decyzję o wyłącznej praktyce ambulatoryjnej w poradniach chorób płuc dla dzieci, młodzieży i dorosłych w Katowicach.

– Choroby płuc są dziś w Europie drugą z kolei przyczyną śmierci. Wyczytałam, że tylko w jednym dniu umiera na nie 550 Europejczyków. Jak można tym schorzeniom zapobiegać?

– Możemy mówić o profilaktyce pierwotnej (przedchorobowej) i wtórnej (po rozpoznaniu choroby). Najważniejszą zasadą w pierwotnej profilaktyce chorób płuc jest niepalenie papierosów (także e-papierosów!). Myślę, że to oczywiste zagadnienie nie wymaga wyjaśnień. Bardzo istotne jest stosowanie szczepień przeciwko chorobom zakaźnym: grypie (szczepienia coroczne) i pneumokokom. Są to szczepienia nieobowiązkowe i płatne. Wielu pacjentów boi się szczepień. Mimo to – albo właśnie dlatego – staram się przekonywać do nich i tłumaczyć pacjentom, że szczepienia nie tylko zapobiegają chorobom infekcyjnym oraz ograniczają konieczność zażywania antybiotyków, ale w wielu przypadkach po prostu przedłużają życie. Kolejnym filarem pierwotnej profilaktyki jest codzienna aktywność ruchowa. Należy przez to rozumieć spacery, biegi, jazdę na rowerze, pływanie, ćwiczenia oddechowe przy otwartym oknie w mieszkaniu. W profilaktyce wtórnej do wyżej wymienionych zaleceń należy dodać stosowanie leków, w tym prawidłowe zażywanie leków w aerozolach, a także profesjonalną rehabilitację oddechową, leczenie sanatoryjne oraz troskę o prawidłowe odżywianie się. W okresie jesienno-zimowym wielu moich pacjentów wzbogaca swą dietę preparatami witaminy D i olejem rybim.

– Z jakimi przypadkami chorób spotyka się najczęściej pulmonolog i w jakim najczęściej wieku są jego pacjenci? Co można powiedzieć o rokowaniach?

– Każdy okres życia człowieka charakteryzują predyspozycje do określonych chorób, a do poradni chorób płuc kierowani są pacjenci w każdym wieku! Niemowlęta – do diagnostyki wad wrodzonych układu oddechowego, dzieci przedszkolne z powodu chorób infekcyjnych, młodzi z objawami astmy oskrzelowej, osoby w wieku 40-50 lat z powodu chorób obturacyjnych (POChP – przewlekłej obturacyjnej choroby płuc i astmy), seniorzy z dolegliwościami typowymi dla chorób śródmiąższowych płuc. Narasta także niestety liczba rozpoznań chorób nowotworowych płuc u dorosłych. Chcę powiedzieć – choć ta informacja jest niełatwa – że wiele chorób płuc to choroby na całe życie pacjenta. Przykładem jest astma. Jak oznajmić rodzicom 5-letniego chłopca, że my, lekarze, nie potrafimy wyleczyć z astmy „raz na zawsze”, że objawy będą mu towarzyszyć i przeszkadzać do końca życia? Podobnie jest z mukowiscydozą lub POChP. Konieczna jest akceptacja ze strony pacjenta i jego bliskich, a ja służę pomocą. Jednocześnie zdecydowanie podkreślam, że dostępne leczenie astmy jest bardzo skuteczne, tak znakomicie wycofuje objawy chorobowe, że właściwie – choć choroba pozostaje – pacjent może funkcjonować tak, jakby był zdrowy. Wiele osób przychodzi do poradni, aby wyjaśnić zmiany wykryte w badaniu radiologicznym płuc, badaniu wykonanym czasami przypadkowo. Nie wszystkie wykryte zmiany oznaczają chorobę, wiele z nich niczego złego nie zapowiada. Niektóre – wykryte we wczesnym okresie dobrze rokują.

– Na jakie trudności napotyka pulmonolog w codziennym kontakcie z chorymi, jeśli chodzi o diagnozowanie?

– Choć obfitość chorób płuc obejmuje grube tomy książek, podręczników i atlasów, paleta objawów tych chorób wydaje się nadzwyczaj skromna. Zaledwie kilka dolegliwości: kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej – to sygnały wielu, wielu chorób. Kluczem otwierającym ścieżki diagnostyczne jest rozmowa z pacjentem o jego dolegliwościach, czyli wywiad. Częstym grzechem lekarzy jest pośpiech, a pacjentów – brak dokumentacji, spisanych leków, informacji o pobycie w szpitalach, a nawet umyślne zatajenie ważnych faktów. Niestety, bez wzajemnego zaufania prawidłowe rozpoznanie, a tym bardziej skuteczne leczenie są niemożliwe.

– Na co najczęściej skarżą się pacjenci?

– Częstą skargą pacjentów jest uporczywy, nierzadko wielomiesięczny kaszel. Bywa, że wieloletni palacz traktuje lekceważąco kaszel jako oczywisty. To duży błąd. Takiej osobie zawsze proponujemy kilka prostych, lecz ważnych badań i na tej podstawie określamy rozpoznanie i zlecamy leczenie. Z drugiej strony kaszel nie zawsze stanowi objaw choroby płuc. Często pojawia się w chorobach zatok, chorobie refluksowej żołądka czy jako objaw uboczny leków przeciwnadciśnieniowych i nasercowych. Dlatego pacjent z kaszlem zwykle korzysta z dodatkowych konsultacji gastrologa, laryngologa, kardiologa.

Drugi poważny objaw – duszność jest sygnałem alarmowym i przysłowiowym szczytem góry lodowej ukrytych problemów medycznych. Obejmuje szerokie spektrum chorób: od chorób płuc poprzez niewydolność serca, po zaburzenia nerwicowe. Natomiast ból w klatce piersiowej – to skarga wspólna dla pacjentów pulmonologicznych i kardiologicznych. Zdarza się, że chory z bólem w klatce piersiowej zgłosi się do „niewłaściwej” poradni, ale zadaniem lekarza jest postawić właściwe rozpoznanie.

– Jakie badania dodatkowe wykonywane są w poradni chorób płuc?

– Podstawowym, klasycznym badaniem pulmonologicznym jest badanie radiologiczne płuc, zapisywane na kliszy lub niestety – ze względu na oszczędności – na płycie CD. Dobrze wykonane RTG płuc stanowi źródło cennych informacji o płucach i, proszę mi wierzyć, można je podziwiać i czytać jak wspaniały obraz. O funkcji płuc informuje spirometria. Spirometria wymaga nasilonych manewrów oddechowych, ale wykonana poprawnie – pomaga obiektywnie ocenić skuteczność leczenia. Podsumowując: uważnie zebrany wywiad, badanie RTG i spirometria są podstawą diagnostyki pulmonologicznej. Na ich podstawie stawiane jest rozpoznanie lub decyzja o konieczności wykonania badań szczegółowych, np. tomografii płuc, gazometrii lub badań bakteriologicznych. Przy podejrzeniu astmy często zlecane są skórne testy alergiczne. Wykrycie guza płuca jest wskazaniem do bronchoskopii i badania histopatologicznego w oddziale chorób płuc.

– Proszę o kilka zdań na temat gruźlicy, choroby kiedyś bardzo groźnej, a dziś nieco zapomnianej – ale czy rzeczywiście?

– Kolebką współczesnej pneumonologii jest ftyzjatria, nauka i sztuka leczenia znanej od starożytności gruźlicy płuc. Wielu starszych pacjentów pamięta jeszcze obowiązkowe, zlecane okresowo prześwietlenia płuc. W pewnym momencie ogłoszono, że gruźlicy już nie ma. Czas zweryfikował to kłamstwo, gruźlica nie pozwala zapomnieć o sobie. Dlaczego? Epidemia choroby AIDS; nowoczesne leczenie wielu chorób, skądinąd wspaniałe, które obniża naturalną odporność przeciwgruźliczą; migracje ludności – oto czynniki odpowiadające za zachorowania na gruźlicę, także w Polsce. Niestety, wśród nas są chorzy na gruźlicę (zarówno leczeni, jak i nieleczeni), ale podkreślam, że gruźlica jest chorobą rzadką. Przede wszystkim – jest chorobą wyleczalną, choć zdarzają się nawroty gruźlicy z różnych przyczyn. Obecnie potrafimy szybko rozpoznać nie tylko chorych na gruźlicę, ale nawet zakażonych prątkiem gruźlicy, ludzi zdrowych, bez objawów choroby gruźliczej. Proponujemy tym osobom kurs terapii, który minimalizuje możliwość rozwoju gruźlicy. W mentalności społecznej gruźlica, choć wyleczalna i rzadka, cieszy się złą sławą. Nazwa tej choroby pozostała w tytule oddziałów chorób płuc i poradni, co jest swoistym curiosum. Dlatego też zdarza się, że pacjentem lekarza pulmonologa jest chory na gruźlicę ucha lub układu moczowego! Krótko mówiąc, gruźlica ode mnie jako lekarza wymaga czujności i kompetencji, a od pacjenta systematyczności w leczeniu. Dominującymi chorobami w aspekcie częstości występowania są: astma, POChP, zapalenie płuc i rak płuca. W naszej praktyce zdarzają się oczywiście tzw. choroby rzadkie, w tym choroby zawodowe (związane z pracą górników i hutników – np. pylica płuc górników kopalń węgla kamiennego), a także choroby z pogranicza kardiologii i chorób naczyń.

– Powróćmy do wspomnianej na początku kwestii palenia tytoniu…

– Palenie tytoniu jest powszechną zmorą pulmonologii, a raczej – sprecyzujmy – zmorą dla uzależnionych od palenia pacjentów. Do tzw. chorób odtytoniowych należy rak płuca, POChP, histiocytoza X, zapalenie oskrzelików. Na szczęście wiedza o szkodliwości palenia jest obecnie oczywista. Lubię, gdy pada pytanie: „Co mam zrobić, żeby rzucić palenie?”. Odpowiadam z przekonaniem, że nic nie zastąpi własnej, stanowczej decyzji o niepaleniu. Palenie to uzależnienie psychofizyczne. Środki farmakologiczne są pomocne, ale nie należy ich przeceniać. Sukces w rzuceniu palenia jest najlepszym dla pacjenta „lekiem”, który warto (bezpłatnie!) zastosować nawet po wieloletnim okresie nałogu palenia. Zdradzę, że decyzję o próbie rezygnacji z palenia wpisuję do kartoteki pacjenta czerwonym długopisem i zawsze do tego wpisu przy kolejnej wizycie powracam, niezależnie od sukcesu czy porażki.

– Wykonywaną pracę każdy człowiek powinien lubić. Lekarz, jak się wydaje – szczególnie. Jest na pewno trud i odpowiedzialność, ale również radość?

– Dla mnie jako lekarza codziennym i radosnym doświadczeniem jest możliwość przyjmowania i leczenia pacjentów w każdym wieku, „od pieluszek do…” Nierzadko po zbadaniu dziecka witam się z osobą 80-letnią (w sąsiednim gabinecie). Przeskok ogromny, duże wyzwanie (bo ileż różnic – nie tylko patofizjologicznych), ale także, powiedziałbym: odczucie pełni człowieczeństwa. Bo przecież spotykamy się z ludźmi chorymi, nie chorobami. Wobec biurokratyzacji, automatyzacji i cyfryzacji medycyny wdzięczny jestem Bogu za to szczególne doświadczenie.

– Dziękuję za rozmowę i życzę zatem, by powodów do radości było coraz więcej.


Zobacz całą zawartość numeru ►

Z cyklu:, Numer archiwalny, W cztery oczy, Miesięcznik, 2016-nr-03, Autorzy tekstów, Salik Dobromiła

nd pn wt śr cz pt sb

25

26

27

28

29

1

2

3

4

5

6

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

1

2

3

4

5

6

Dzisiaj: 28.03.2024