Mały poradnik pielęgnacji osoby obłożnie chorej

Informacja o chorobie bliskiej osoby jest zwykle dużym szokiem dla rodzi­ny, szczególnie gdy chory nagle traci sprawność, staje się niesamodzielny i le­żący. Wówczas opiekunowie w krótkim czasie muszą poznać zasady właściwego sprawowania opieki oraz w taki sposób przeorganizować dotychczasowy har­monogram dnia, by dostosować go do indywidualnych potrzeb chorego.

Opieka nad chorym, ktory na stałe pozostaje w łóżku jest dużym wyzwa­niem, szczególnie na początku jej spra­wowania. Należy bowiem dowiedzieć się, jak podawać posiłki, co jest wyjątkowo problematyczne u osób z dysfagią, czyli trudnościami z przełykaniem, do tego dochodzą takie czynności jak codzienna toaleta: od mycia zębów, przez mycie głowy i całego ciała. Jeżeli podopieczny ma problemy z nietrzymaniem mo­czu, dodatkowo należy wiedzieć, jak zapewnić mu maksymalny komfort. Bardzo ważna jest także profilaktyka przeciwodleżynowa, czy zabezpiecza­nie powierzchni skóry odpowiednimi kremami, które działają regenerująco, ale również tworzą ochronną barierę, pozwalającą skórze oddychać.

Pielęgnacyjny niezbędnik

Toaleta osoby obłożnie chorej, hi­giena całego ciała i odpowiednia pie­lęgnacja skóry, są podstawowymi ele­mentami opieki. Zapewniają choremu nie tylko czystość, estetykę oraz dobre samopoczucie, ale są również częścią profilaktyki przeciwodleżynowej, zapo­biegają podrażnieniom i odparzeniom skóry. Komuś, kto z dnia na dzień musi zaopiekować się niesamodzielnym cho­rym w domu, czynności pielęgnacyjne mogą wydawać się bardzo trudne, wręcz niewykonalne. Dlatego wykorzystując  zalecenia Polskiego Towarzystwa Lecze­nia Ran, podpowiadamy, jak w warun­kach domowych poprawnie pielęgnować osobę obłożnie chorą.

Ciało chorego powinno być umyte przynajmniej raz dziennie z użyciem wody i środka myjącego o pH 5,5, które nie narusza naturalnej warstwy ochron­nej skóry. Głowę należy myć co 5-7 dni, a w razie potrzeby, gdy chory się poci, częściej. Również miejsca intymne po­winny być umyte wodą przynajmniej raz dziennie oraz w razie potrzeby po wypróżnieniu. Jamę ustną (zęby) my­jemy rano i wieczorem oraz po jedze­niu. O ile to możliwe, przynajmniej raz w tygodniu należy zapewnić choremu kąpiel w wannie. Przed przystąpieniem do mycia chorego musimy przygotować wszystkie potrzebne przedmioty i uło­żyć na stoliku tak, aby były w zasięgu ręki. Potrzebne będą rękawiczki jedno­razowe, miska, dzbanek z ciepłą wodą, basen, przybory do mycia jamy ustnej (szczoteczka, pasta), grzebień, ręcznik, podkład zabezpieczający pościel, czyste pieluchomajtki, środki myjące, kosmetyki (kremy ochronne, balsam do ciała) oraz w razie konieczności zalecane przez le­karza maści. Dodatkowo, dla mężczyzn przygotowujemy przybory do golenia. Warto zorganizować jedną szafkę na przybory higieniczne, aby za każdym razem nie spędzać zbyt dużo czasu na ich kompletowaniu.

Przed przystąpieniem do mycia chorego, należy zamknąć okno i zadbać o odpowiednią temperaturę pomieszcze­nia. Podczas wykonywania toalety, chory powinien mieć zapewnioną intymność. Toaletę osoby chorej wykonujemy za­wsze w rękawiczkach jednorazowych, unikając w ten sposób przenoszenia cho­robotwórczych bakterii. Podczas mycia chorego, należy pamiętać, aby umyte już i osuszone części ciała zabezpieczyć przed wyziębieniem, przykrywając je. Skórę osuszamy, przykładając ręcznik i unikając potarć.

Mycie poszczególnych części ciała we właściwej kolejności

1. Zęby i jamę ustną myjemy w po­zycji półsiedzącej, a gdy jest to niemoż­liwe, w pozycji bocznej. Przed przystą­pieniem do mycia zębów, szyję chorego zabezpieczamy miękkim ręcznikiem lub śliniakiem. Miękką szczoteczką czyści­my najpierw zewnętrzne powierzchnie zębów, potem powierzchnie żujące i na końcu wewnętrzne powierzchnie zębów. Czyścimy także dziąsła i język. Jeżeli chory jest przytomny, podajemy mu przegotowaną wodę do wypłukania jamy ustnej i podstawiamy miseczkę.

2. Golenie o ile jest to możliwe wy­konujemy w pozycji półsiedzącej. Zaczy­namy od ułożenia ręcznika wokół szyi chorego. Skórę pokrytą zarostem zwil­żamy ciepłą wodą i nakładamy piankę do golenia. Naciągając delikatnie skórę, maszynkę do golenia prowadzimy naj­pierw z włosem, a następnie w odwrotną stronę. Twarz następnie myjemy ciepłą wodą, osuszamy nakładamy balsam po goleniu.

3. Mycie twarzy, uszu i szyi

Zdejmujemy choremu górną część piża­my, a pod głowę podkładamy ręcznik. Zwilżonymi kompresami gazowymi myjemy najpierw powieki. Następnie delikatną myjką myjemy twarz, uszy i szyję. Płuczemy i delikatnie osuszamy.

4. Mycie dekoltu, klatki piersiowej i brzucha wykonujemy bezpośrednio po umyciu twarzy, gdy chory ma już zdjętą górną część piżamy. Namydloną myjką myjemy dekolt, klatkę piersiową i brzuch. Płuczemy myjkę i przecieramy ponownie. Delikatnie osuszamy i przykrywamy.

5. Mycie rąk i ramion zaczynamy od podłożenia pod rękę podkładu zabez­pieczającego pościel. Odsłaniamy rękę chorego, a dłoń umieszczamy w misce z ciepłą wodą. Myjką myjemy przedramię, ramię, pachę i dłoń. Szczotkujemy paznokcie. Deli­katnie osuszamy rękę i w ten sam sposób myjemy drugą.

6. Mycie pleców i pośladków

Przed umyciem pleców układamy chorego na boku i podkładamy podkład zabezpieczający. Myjką myjemy najpierw plecy, następnie pośladki oraz szparę pośladkową. Osuszamy od góry pleców, a skórę smarujemy oliwką lub bal­samem. Myjąc plecy chorego, warto się również zatroszczyć o udrożnienie jego dróg oddechowych. Spędzanie większości dnia w pozycji leżącej negatywnie wpływa na ich drożność ze względu na zbierającą się w oskrzelach wydzielinę. Oklepywa­nie pleców wykonujemy delikatnie, ręką złożoną w kształt „łódki” – od dołu do góry. Optymalny czas oklepywania to 3 do 5 minut. Należy unikać oklepywania rejonów nerek i kręgosłupa.

7. Mycie nóg

Podkładamy podkład pod nogę, zginamy ją w stawie kolanowym, a stopę umiesz­czamy w misce z wodą. Myjką myjemy podudzie, udo i stopę. Osuszamy nogę, zwracając szczególną uwagę na przestrze­nie między palcami. Podobnie postępu­jemy z drugą nogą.

8. Mycie okolic intymnych

Myjąc okolice intymne pościel należy zabezpieczyć podkładem. Chory leży na wznak z nogami zgiętymi w kolanach. Myjąc okolice intymne kobiet pod poślad­ki podsuwamy basen. Krocze myjemy jednorazową myjką, środkami przezna­czonymi do higieny intymnej i zawsze od spojenia łonowego w kierunku odbytu. Spłukujemy letnią wodą z dzban­ka. U mężczyzn również należy pamiętać o dokładnym umyciu miejsc intymnych i zadbać o to, by woda nie była zbyt gorąca. Po umyciu okolic intymnych skórę dodatkowo powinno się zabezpieczyć środkiem ochron­nym. Można do tego wykorzystać krem z argininą lub tlenkiem cynku. Oba pro­dukty przyśpieszają regenerację naskórka i pozostawiają na skórze barierę ochron­ną, która przepuszcza powietrze. Tlenek cynku dodatkowo działa antyseptycznie, więc należy go wybrać w sytuacji, gdy już wystąpiło podrażnienie.

9. Mycie głowy

Głowę osoby chorej myjemy przy opusz­czonym wezgłowiu łóżka, zabezpieczo­nym podkładem. Ramiona chorego i szyję otulamy dużym ręcznikiem. Jeżeli używa­my miski, pod barki chorego wsuwamy zwiniętą poduszkę, która zapewni mu podparcie. Na zwilżone włosy nakładamy niewielką ilość szamponu i myjemy włosy, masując jednocześnie skórę głowy. Szam­pon spłukujemy wodą z dzbanka i w razie potrzeby mycie powtarzamy jeszcze raz. Pomagamy choremu usiąść i otulamy głowę ręcznikiem. Jeżeli chory nie jest w stanie usiąść, potrzebna jest druga oso­ba do podtrzymania chorego. Usuwamy basen lub miskę, następnie podnosimy wezgłowie i kładziemy poduszkę. Jeżeli jest to możliwe, to w pozycji siedzącej suszymy i czeszemy włosy. U pacjen­tów po operacjach neurologicznych czy urazach kręgosłupa, głowę myjemy po konsultacji z lekarzem, który udzieli odpowiedniego instruktażu.

10. Pielęgnacja paznokci

Podczas mycia dłoni i stóp paznokcie myjemy szczoteczką. Po skończonej toa­lecie w razie potrzeby należy je przyciąć i koniecznie brzegi spiłować pilniczkiem, aby chory się nie podrapał.

Co może ułatwić opiekę i pielęgnację?

Przy pielęgnacji osób obłożnie cho­rych, warto stosować środki, które nie tylko skuteczniej chronią narażoną na podrażnienia skórę chorego, ale jedno­cześnie w znacznym stopniu ułatwiają czynności pielęgnacyjne. Warto sięgnąć po produkty do wykorzystania bez użycia wody. To o tyle istotne, że tradycyjne mydło ma tendencję do przesuszania i podrażniania skóry. Szczególnie przy­datna będzie pianka, która jest wygodna w aplikacji, ale również rozmiękcza za­brudzenia, dzięki czemu łatwiej je usu­nąć. Zawarte w niej składniki niwelują również nieprzyjemne zapachy. W co­dziennej opiece nad chorym, niezwykle istotne jest, aby podstawowe czynności stały się dla niego czytelne i powtarzal­ne. Każdą czynność jaką się wykonuje, należy wcześniej komunikować, utrzy­mując stały dialog z chorym. Podczas wykonywania toalety w pomieszczeniu powinny się znajdować tylko niezbędne osoby, aby nie narażać chorego na do­datkowy stres i skrępowanie.

Opieka nad chorym jest często za­jęciem angażującym opiekuna fizycz­nie. Dlatego dobrze jest zaopatrzyć się w sprzęt, który zdecydowanie przyspiesza i ułatwia codzienne czynności pielęgna­cyjne i rehabilitację wykonywane przy osobie obłożnie chorej. Takim sprzętem jest m.in. drabinka umożliwiająca cho­remu przyciągnięcie się do pozycji pio­nowej. Korzystanie z niej jest ważne, bo chory używając siły własnych mięśni, ak­tywizuje się do działania. Do podobnych celów służy również wysięgnik umiesz­czany nad łóżkiem. Należy również za­bezpieczyć boki łóżka – w przeciwnym wypadku chory może z niego wypaść, np. podczas snu.

Profilaktyka przeciwodleżynowa i leczenie odleżyn

Osoby ciężko chore, które muszą przebywać w łóżku przez długi czas, narażone są nie tylko na dolegliwości związane ze swoją chorobą, ale również na ból i cierpienie spowodowane odleży­nami. Odleżyny powstają na skutek sta­łego ucisku na naczynia tętnicze i żylne, co powoduje miejscowe niedokrwienie, a w rezultacie martwicę tkanek. Powstają otwarte i trudno gojące się rany narażone na zakażenia. Leczenie odleżyn, pomi­mo postępu w medycynie, jest procesem bardzo trudnym, trwającym od kilku do kilkunastu miesięcy i nie zawsze skutecz­nym. Dlatego pacjenci unieruchomieni w łóżku, muszą mieć od razu wprowa­dzoną profilaktykę przeciwodleżynową, bo zawsze lepiej zapobiegać, niż leczyć.

Osoby chore często pomimo od­czuwanego bólu same nie są w stanie zmienić pozycji ciała, ponieważ mają niedowład lub ograniczoną sprawność ruchową. Duży wpływ na ryzyko po­wstania odleżyn ma ogólny stan zdro­wia chorego związany z niedoborem krwi, białka czy elektrolitów, których braki zwiększają prawdopodobieństwo powstania martwicy. Na odleżyny są bardziej narażone osoby w podeszłym wieku, chore na cukrzycę, miażdżycę, choroby układu oddechowego oraz ze złą przemianą materii. U osób niedoży­wionych, u których tkanka podskórna jest bardzo cienka, a skóra prawie po­krywa kości, ryzyko powstania odleżyn jest stosunkowo duże. Także osoby otyłe, u których masa ciała wywiera duży na­cisk, są bardziej narażone na odleżyny. Odleżynom sprzyja też niewłaściwa bielizna oraz niewłaściwa pościel i jej nierówności (fałdy, zagniecenia).

Szczególnej troski od opiekuna oso­by chorej wymaga zmniejszenie nacisku w narażonych miejscach i właściwa pie­lęgnacja skóry. Co 2-3 godziny choremu trzeba zmienić pozycję, jednocześnie mobilizując go do wykonywania drob­nych ruchów. W celu poprawienia krą­żenia w tkankach, wykonuje się delikatne masaże i oklepywania miejsc narażonych na ucisk. Należy pamiętać, że nie wolno masować uwypukleń kostnych i miejsc, w których nastąpiły już zmiany skórne (zaczerwienienia, wypryski). W celu eliminacji stałego ucisku na poszcze­gólne partie ciała, warto zastosować specjalistyczne środki, które taki ucisk zmniejszają. Należą do nich materace i poduszki przeciwodleżynowe. Mate­race dynamiczne, komorowe pod wpły­wem zmiany ciśnienia w poszczególnych komorach, zapewniają dopływ krwi do wszystkich części ciała. Krążki i kliny z pianki poliuretanowej lub dmucha­ne, wykorzystuje się pod łokcie, kolana i kostki. Na kończyny stosuje się również dmuchane opaski. Pod biodra i pośladki sprawdzają się krążki wykonane z gąbki lub gumowe krążki dmuchane. Zmiana pozycji ciężko chorej osoby wymaga od opiekuna nie tylko umiejętności, ale też siły. Pomocne mogą być maty ślizgowe, które umieszczone pod prześcieradłem znacznie ułatwiają tę czynność.

Leczenie odleżyn musi odbywać się ściśle według wskazań lekarza i pod jego nadzorem. Obecnie w leczeniu odleżyn nie stosuje się tradycyjnych opatrunków gazowych, a wyłącznie opatrunki stwa­rzające wilgotne środowisko. W nowo­czesnym leczeniu ran specjalistycznymi opatrunkami bardzo ważne jest dokony­wanie ich zmiany w odpowiednim czasie – w zależności od typu, opatrunek może pozostawać na ranie maksymalnie od 4 do 7 dni. Dobór opatrunków zależy od oceny odleżyny przez lekarza.

---

Zobacz całą zawartość numeru ►

Autorzy tekstów, Cogiel Renata Katarzyna, Miesięcznik, Numer archiwalny, 2018nr12, Z cyklu:, Z bliska